Rewolucja akademicka

W 1933 roku twórca lwowsko-warszawskiej szkoły filozoficznej, Kazimierz Twardowski, otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Poznańskiego. Odbierając ten zaszczytny tytuł wygłosił on wykład O dostojeństwie uniwersytetu , w którym tak określił zadania tytułowej instytucji: „Zadaniem Uniwersytetu jest zdobywanie prawd i prawdopodobieństw naukowych oraz krzewienie umiejętności ich dochodzenia. Rdzeniem i jądrem pracy uniwersyteckiej jest tedy twórczość naukowa, zarówno pod względem merytorycznym, jak i pod względem metodycznym. [...] W tym właśnie uwydatnia się charakter obiektywny badania naukowego, że nie przyjmuje ono rozkazów od żadnych czynników zewnętrznych i że nie chce służyć żadnym względom ubocznym, lecz że za panów swoich uznaje jedynie doświadczenie i rozumowanie i że jedno tylko ma zadanie: dochodzenie należycie uzasadnionych sądów prawdziwych albo przynajmniej jak najbardziej prawdopodobnych”.

Obecnie prof. Marek Kwiek, dyrektor Centrum Studiów nad Polityką Publiczną Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, rozpoczyna współczesną dyskusję dotyczącą przyszłych zobowiązań i misji uczelni wyższej.

Jak bardzo uległa zmianie perspektywa stanowiąca punkt wyjścia do rozważań dotyczących uniwersytetu i jego miejsca w rzeczywistości, najbardziej widać w opisywanym przez Kwieka zjawisku zanikania unikatowości uniwersytetu. Nowoczesna uczelnia nie może bowiem trwać w dotychczasowej formie, ale musi stać się pełnoprawnym uczestnikiem życia społeczno-gospodarczego, a więc zobligowana jest do podjęcia daleko idących zmian w zakresie swojej wcześniejszej egzystencji.

Kwiek dostrzega tę nieuchronną transformację paradygmatu uniwersytetu, dlatego osią jego rozważań staje się „rewolucja akademicka”, czyli całkowite przeformułowanie sposobu istnienia uniwersytetu w taki sposób, aby mógł on skutecznie odnaleźć swoją pozycję w obecnych, konkurencyjnych realiach.

Obszar rozważań autora jest na tyle wielopłaszczyznowy, że wymaga od niego świadomej rezygnacji z podejścia jednostronnego na rzecz interdyscyplinarności. Jedynie bowiem spojrzenie z kilku perspektyw, łączące wielość dyscyplin i ich osiągnięć, pozwoli zdaniem Kwieka na indywidualne i niespotykane do tej pory ujęcie tematu.

Książkę, będącą złożonym dyskursem poświęconym poszukiwaniu miejsca uczelni wyższej w zmieniającej się rzeczywistości rynkowej, jej przyszłości i trudnym wyzwaniom stojącym zarówno przed kadrą akademicką, jak i rządami narodowymi wspierającymi działalność uniwersytetu, cechuje umiejętność powstrzymywania się od skrajnych ocen i jałowej krytyki, co w rezultacie stwarza odbiorcy możliwość samodzielnej refleksji i namysłu.

Autor pochyla się również z troską nad kondycją polskiego uniwersytetu, zamieszczając dodatek porównujący polskie szkolnictwo wyższe z transformacjami uniwersytetów europejskich, gdzie podkreśla konieczność dostosowania naszych uczelni „do warunków społeczno-gospodarczych obowiązujących w rozwiniętych gospodarkach Europy”.

Marek Kwiek wyraża nadzieję, że „prezentowana książka okaże się przydatna w niezbędnej – krytycznej analizie samowiedzy akademickiej”. Czytelnicy ze spokojem mogą potwierdzić, że oczekiwanie autora nie było daremne, a jego trud włożony w gruntowną analizę tematu pozwoli na dyskusję, która zapoczątkuje stopniowe zmiany w postrzeganiu nowej roli współczesnego uniwersytetu.

Aneta Zawadzka

Marek Kwiek, Transformacje uniwersytetu. Zmiany instytucjonalne i ewolucje polityki edukacyjnej w Europie, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2010.