Nie tylko Muminki

„Finlandia, przez wieki uważana za peryferie Europy, to dziś dla wielu fascynujący przykład kraju osiągającego niekwestionowane sukcesy (…). Jej historia pozostaje nadal dziedziną mało znaną, żeby nie powiedzieć egzotyczną” – pisze we wstępie Barbara Szordykowska. Kolejne 350 stron służy oswojeniu tej „egzotyki”, pokazaniu, że Finlandia jest nie tylko krajem sauny i Muminków.

Autorka wszechstronnie i pod różnymi kątami przygląda się dziejom Finlandii. Prezentuje wydarzenia polityczne, gospodarcze, społeczne i kulturalne od czasów najdawniejszych (8500 r. p.n.e.) po nam współczesne. Siłą rzeczy nie są to wywody pogłębione, a raczej zarysowanie najważniejszych procesów i zdarzeń.

Książka jest podzielona chronologicznie na cztery części. W pierwszej znajdziemy opis najstarszych kultur zamieszkujących tereny Finlandii. Autorka pisze o tym, jak przebiegało wczesne osadnictwo, jak wyglądała chrystianizacja tych ziem i jak organizował się tu Kościół; pisze też o rozwoju handlu i powstawaniu pierwszych miast. Ciekawe są zagadnienia dotyczące kształtowania się narodowego języka fińskiego, bez którego nie byłoby mowy o niepodległym państwie, które powstało dopiero w 1917 roku. Wcześniej Finlandia była częścią Cesarstwa Rosyjskiego (1809–1917), a jeszcze wcześniej (1150–1809) – Szwecji. Temu okresowi poświęcona jest druga część książki.

Okres unii ze Szwecją pełen był momentów wzniosłych, ale i tragicznych: reformacja, wojna trzydziestoletnia, ale też czas intensywnego rozwoju ekonomicznego, społecznego i kulturalnego w XVII w. Finlandia zasłynęła wtedy z eksportu smoły, nazywanej również czarnym złotem, ze względu na znaczenie tego surowca dla państw prowadzących politykę wojenną. Pod koniec XVII wieku nawiedził Finlandię wielki głód, w ciągu 2 lat wymarła jedna trzecia ludności kraju. Początek XVIII w. upłynął z kolei pod znakiem wielkiej wojny północnej, w wyniku której Szwecja straciła status europejskiego mocarstwa. Finlandia wciąż jednak pozostawała w jej ramach. Druga połowa XVIII w. to czas postępującej aktywizacji gospodarczej Finlandii. Budowano nowe miasta i połączenia komunikacyjne, kwitło życie kulturalne, powstawały szkoły i uniwersytety.

Wkrótce w wyniku wojny rosyjsko-szwedzkiej Finlandia przeszła w ręce Rosji. W trzeciej części książki Szordykowska opisuje właśnie te działania wojenne, przybliża uwarunkowania procesu tworzenia się systemu polityczno-administracyjnego Finlandii po przyłączeniu jej do Rosji, sporo miejsca poświęca Helsinkom początku XIX w. Ciekawy jest rozdział poświęcony rozwojowi fińskiego ruchu narodowego. Autorka wymienia szereg czynników hamujących proces budzenia się świadomości narodowej, jak: brak własnej państwowości, struktura społeczna niemal pozbawiona warstw wykształconych, zakaz posługiwania się publicznie fińskim językiem itd. Dlatego aż do 1917 r. trzeba było czekać na powstanie samodzielnego państwa. Czwarta część książki skupia się na dziejach już wolnej Finlandii od czasu walki o niepodległość, poprzez II wojną światową, integrację z Unią Europejską, po współpracę kulturalną Finlandii i Polski w ostatnich dziesięcioleciach.

Książka jest elegancko wydana, wzbogacona kolorowymi zdjęciami, mapami i ilustracjami. Na końcu znalazło się kilka aneksów, m.in. kalendarium najważniejszych wydarzeń, lista najwybitniejszych Finów i Finlandia w organizacjach europejskich. Do dalszych poszukiwań niewątpliwie pomocne będą starannie opracowane wskazówki bibliograficzne.

Anna Jawor

Barbara Szordykowska, Historia Finlandii , WYDAWNICTWO TRIO, Warszawa 2011.