Miniencyklopedia kultury XX i XXI wieku

Andrzej Kaliszewski, adiunkt w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej UJ, wyjaśnia we wstępie: „Tytuł niniejszego podręcznika nawiązuje bezpośrednio do wykładów prowadzonych od lat w różnych uczelniach na studiach dziennikarskich I i II stopnia”. Na książkę składa się czternaście rozdziałów: W kręgu teorii. Kultura – istota. Rodzaje, funkcje ; Ważne prognozy i oceny dotyczące rozwoju (oraz kryzysu) kultury XX i XXI wieku ; Przegląd modernistycznych nurtów kultury XX wieku; Kultura przedmiotem i narzędziem polityki. Kultura totalitarna ; Telewizja – jaka kultura?; Kultura informatyczna i kultura Internetu ; Popkultura, jej działy i nurty ; Kultura kiczu i gadżetu; Kultura konsumpcji – konsumeryzm ; Kontrkultura i jej nurty; Kultura postmodernizmu (ponowoczesności) ; Alterglobalizm (antyglobalizm) a kultura ; Między europocentryzmem a wielokulturowością ; Zamiast zakończenia. Powrót do „kultury wartości”?

Kaliszewski definiuje obszerne pojęcie kultury, obejmujące rozmaite sfery nauki, sztuki, a także zjawisk społecznych. Powołuje się przy tym np. na amerykańskiego antropologa Alfreda L. Kroemera, który pisał o trzech segmentach kultury: kulturze rzeczywistości (technologie, nauka), kulturze wartości (religia, filozofia, sztuka) oraz kulturze społecznej (mało kumulatywna, mało twórcza). Następnie przystępuje do omówienia różnych dziedzin i wytworów kultury od głównych nurtów w literaturze, malarstwie, teatrze czy muzyce poczynając, poprzez kulturę telewizji i Internetu, a na zjawiskach popkultury kończąc. Ze względu na rozpiętość tematu traktuje omawiany materiał w większości „zajawkowo”, pod postacią krótkich haseł, co zresztą nie jest wadą książki, lecz wręcz przeciwnie, dużą zaletą.

W końcowym rozdziale stwierdza, że „W obliczu hegemonii kultury masowej i globalnej, wobec upowszechnienia się konsumpcjonizmu oraz neoliberalnego modelu gospodarki (…) pojawia się w XX i XXI wieku uzasadniona tęsknota za paradygmatem kultury trwałej, osadzonej w tradycji, a zwłaszcza przedkładającej aksjologię nad utylitarność i przyjemność”. A za „kulturę trwałą” uznaje kulturę akademicką, kulturę neoklasyczną, której źródeł należy szukać oczywiście w Grecji oraz, co w dzisiejszych czasach poprawności politycznej i religijnej wcale nie jest takie oczywiste, kulturę chrześcijańską, o której pisze: „Szczególnie «niepoprawne», co widzieliśmy choćby przy okazji dyskusji wokół niedoszłej konstytucji europejskiej, jest wskazywanie, iż to wiara chrześcijańska współtworzyła nowożytną Europę, że Kościół katolicki przyczynił się poważnie do jej potęgi, jedności oraz trwałości, tak w wymiarze polityczno-militarnym jak kulturowym”.

Bardzo ciekawie wypadają również rozdziały poświęcone popkulturze i związanym z nią stosunkowo nowym pojęciom „makdonaldyzacji” i „cocacolizacji” świata, Internetowi oraz kulturze „kiczu i gadżetu”.

Mnogość osób, zjawisk, wydarzeń, rzeczy, adresów bibliograficznych jest w książce naprawdę ogromna, ale nie przytłacza. Ten podręcznik nie zanudzi czytelnika akademickim stylem wypowiedzi, lecz pobudzi do głębszych poszukiwań w wybranej dziedzinie. To książka naprawdę nie tylko dla studentów, ale dla wszystkich zainteresowanych kulturą XX i XXI wieku.

Jacek Hnidiuk

Andrzej Kaliszewski, Główne nurty w kulturze XX i XXI wieku. Podręcznik dla studentów dziennikarstwa i komunikacji społecznej , WYDAWNICTWO POLTEXT, Warszawa 2012.