Międzywojenne politechniki

Marek Jakubiak poświęcił swą pracę trzem państwowym uczelniom technicznym okresu II RP, Politechnice Warszawskiej, Politechnice Lwowskiej i Akademii Górniczej w Krakowie. W odradzającej się Polsce szkoły te bardzo szybko reaktywowano lub powoływano do życia. Odbudowa kraju wymagała wykwalifikowanej kadry inżynierskiej. Stabilizację prawną pod tym względem zapewniła ustawa o szkołach akademickich, która weszła w życie 15 września 1920 roku i obowiązywała aż do 1933, kiedy wprowadzono nową. Autor szeroko przedstawił rozwój wyższego szkolnictwa technicznego, odwołując się do sytuacji ziem polskich jeszcze pod zaborami. Przybliżył zasady rekrutacji. W początkowym okresie II RP należało przedłożyć świadectwo maturalne lub ukończonego ośmioletniego gimnazjum, wykazać się znajomością języka polskiego, a w latach 20. nierzadko jeszcze „świadectwem nienagannego prowadzenia się”, wydawanym przez szkołę średnią. Uczelnie miały prawo przeprowadzić również dodatkowe egzaminy z matematyki i z fizyki lub, w zależności od kierunku studiów, z rysunku odręcznego.

W pracy zostały poruszone zagadnienia związane z bazą lokalową, warsztatową i laboratoryjną omawianych uczelni i pozytywne zmiany, jakie zaszły w tym względzie do wybuchu II wojny światowej. U progu II RP największą liczbą katedr cieszyła się Politechnika Lwowska, ale już przed wybuchem wojny liczbą katedr, kadry naukowej i studentów górowała nad Lwowem i Krakowem stolica. Szeroko omówiona została kwestia finansowania uczelni i system administrowania ich majątkiem. Zaprezentowano też czynniki determinujące wybór uczelni i kierunku studiów technicznych w II RP, formy realizacji procesu dydaktycznego, sposoby zdawania egzaminów i uzyskiwania dyplomów. Jest również rozdział poświęcony życiu studenckiemu z jego typowymi problemami socjalno-bytowymi. Nie pominięto także zjawisk specyficznych dla okresu międzywojennego, np.: rozbudowanej sieci korporacji akademickich, działających w Polsce jeszcze w czasach rozbiorów. Osobno autor omówił działalność Towarzystwa Bratniej Pomocy – „Bratniaka”, przykład niekwestionowanego tuza pośród samopomocowych organizacji studenckich II RP.

Dobrze się czyta rozdział o roli akademickich uczelni technicznych w budowie przemysłu II RP, o poświęceniu ludzi dla młodej ojczyzny i ich odpowiedzialności i trosce o kraj. To rzeczywiście piękne przywołanie historii ludzi wyrosłych niejednokrotnie w biedzie, a nierzadko z przyczyn dziejowych rzuconych gdzieś daleko od Polski, którzy pokonawszy wiele trudów, zdobywając wykształcenie techniczne, swoją pracę dla kraju uczynili zasadniczym celem życiowym. Zaangażowanie w pracę i ofiarność kontynuowana była w czasie II wojny światowej, wszystkie bowiem uczelnie działały w warunkach konspiracyjnych. Tym zagadnieniem zajmuje się ostatni rozdział.

Sporo miejsca autor poświęcił jednemu z najbardziej znanych profesorów Politechniki Lwowskiej, którego – cytując Eugeniusza Kwiatkowskiego – „twórcza indywidualność przyciągała młodych adeptów nauki do Lwowa z całej Polski”. Był nim Ignacy Mościcki. W roku 1916 założył on we Lwowie spółkę Metan. Jej celem były prace nad zastosowaniem gazu ziemnego i ropy w przemyśle. Mościcki, współpracując z Politechniką, prowadził badania naukowe i przygotowywał przyszłe kadry inżynierów chemików. Ziemie polskie dostarczały wówczas 2077 tys. ton ropy, co stanowiło 5% światowej produkcji. Mościcki wdrażał przemysłową produkcję kwasu azotowego i jego wykorzystanie w przemyśle chemicznym i zbrojeniowym. Będąc dziekanem Wydziału Chemicznego, pracował nad metodą produkcji kwasu azotowego, wiążącą azot z powietrza za pomocą energii elektrycznej. W latach 1919-1920 profesor zgłosił 6 patentów, w 1922 r. zainicjował budowę kombinatu związków azotowych w Chorzowie. Działalność naukowa i wdrożeniowa profesora przerwana została z chwilą wyboru na prezydenta RP.

Bogdan Bernat

Marek JAKUBIAK, Akademickie szkolnictwo techniczne w Drugiej Rzeczypospolitej , Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2015.