Filozofia pożądania

Pierwszą książką Ośrodka Myśli Politycznej w serii Kanon Współczesnej Filozofii jest monumentalne (ponad 470 stron formatu B5) dzieło brytyjskiego filozofa Rogera Scrutona. Dla tych, co go znają jako filozofa polityki, może to wydać się nieco dziwne, jednak wydana w 1986 książka pokazuje Scrutona w szerszej perspektywie, jako filozofa o różnorodnych zainteresowaniach.

Pożądanie to książka monumentalna nie przez objętość, ale ze względu na szerokie potraktowanie tematu. Autor nie ograniczył się do samej argumentacji filozoficznej. Ona jest oczywiście bardzo ważna, ale czytelnik może ją pominąć, a i tak będzie w stanie zrozumieć wywód autora. Jednak argumentacja filozoficzna jest uzupełniona bogatym materiałem „empirycznym” z zakresu literatury, sztuki. Jest też pełna analiz fenomenologicznych badanego zjawiska.

Teza, za którą argumentuje Scruton, jest następująca: pożądanie seksualne jest stricte ludzką sferą aktywności – jest to zjawisko przynależne wyłącznie ludziom, „wymagające od nas wyznaczającego granice wyczucia »przyzwoitości«, które kiedyś nie pozwalało czynić z pożądania przedmiotu dyskusji”. Scruton podkreśla, że mówienie o seksualności jest zafałszowane z jednej strony przez podejście „naukowe”, sprowadzające je do instynktu czy popędu, z drugiej przez rozpowszechniony od Platona pogląd, że pożądanie seksualne jest napędzane przez naszą zwierzęcą naturę. Autor podkreśla, że w tych wszystkich dociekaniach zignorowano podstawowe pytanie: czego doświadcza osoba pożądająca inną osobę? Dlatego podstawowe dla rozważań są pytania dotyczące natury człowieka, jego jednostkowego bytu, tego, co to znaczy być osobą.

Książka składa się z dwunastu rozdziałów poświęconych poszczególnym „składnikom” seksualnej aktywności człowieka i specyfice uczestników relacji seksualnej, poprzez próby zrozumienia natury dewiacji seksualnych, biologicznych podstaw zachowań seksualnych, a skończywszy na analizie wartości poznawczej tzw. nauk o seksie, podstaw etyki seksualnej oraz relacji: postawy seksualne – społeczeństwo. Całość wieńczą dwa czysto filozoficzne dodatki, poświęcone dwóm czynnikom powodującym, że zdaniem Scrutona pożądanie seksualne jest wyłącznie ludzką sferą, a mianowicie perspektywie pierwszoosobowej i intencjonalności.

Autor nie ocenia, ale analizuje. W tej analizie fundamentalną rolę gra pojęcie osoby. Bazuje ono na racjonalności, z którym w sposób istotny jest powiązane pojęcie jaźni. Istota racjonalna jest samoświadoma, a jej samoświadomość znajduje wyraz językowy w zdolności do formułowania wypowiedzi w pierwszej osobie. Z tej racji człowiek jest racjonalnym podmiotem, którego zachowanie jest uwarunkowane przez racje. Te racje komunikuje innym osobom – „traktuje siebie jako osobę i żąda, by inni go tak traktowali, a to oznacza przyjęcie jego racji i oświadczeń – jego »zgody« – jako głównej drogi prowadzącej do jego zachowania i emocji”. Ludzkie pożądanie seksualne jest nakierowane na drugiego człowieka jako „ucieleśnioną osobę” z jej własną perspektywą (pierwszo−) osobową. „To bowiem ona staje się dla nas rzeczywista w jego ucieleśnieniu i dostarcza nam bezpośredniego ujęcia jego niedającej się zastąpić jednostkowości. Jesteśmy w stanie odczuć, że to, jak się rzeczy mają dla niego, mają się wyłącznie dla niego, ponieważ tylko jego perspektywa wyraża »ja«, którym jest”.

Marek Lechniak

Roger Scruton, Pożądanie. Filozofia moralna życia erotycznego, tłum. Tomasz Kuniński, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2009, seria: Kanon Współczesnej Filozofii.