Dwa paradygmaty

Autor w niezwykle interesujący sposób przedstawia dwie odmienne koncepcje dotyczące nauki i jej rozwoju. Nawiązuje do języka ekonomii politycznej w interpretacji poglądów wybitnych humanistów XX wieku: Karla Poppera i Thomasa Kuhna. Wnikliwa analiza dorobku wymienionych twórców skłania czytelnika do refleksji na temat związków pomiędzy koncepcjami z różnych dziedzin nauki. Autor przywołuje bowiem „aparat pojęciowy, który nie znalazł dotychczas zastosowania na gruncie filozofii i teorii wiedzy”. Rainko przedstawia analizę idei Poppera i Kuhna, używając pojęć, które określają mechanizmy gospodarki wolnorynkowej. Terminy niezbędne w naukach ekonomicznych: popyt, podaż, mnożnik, okazują się przydatne w rozważaniach z historii nauki oraz filozofii.

W książce Stanisława Rainki czytelnik odnajdzie nie tylko przewartościowanie utrwalonych dotychczas poglądów na temat idei dwóch zasłużonych uczonych, ale także polemiczną pasję i twórczy dialog autora z Popperem i Kuhnem.

W pierwszej części swojej rozprawy autor przedstawia koncepcję „popytowej teorii wiedzy”, nawiązując nie tylko do strategii badawczej przyjętej przez twórcę Logiki odkrycia naukowego. Krytyczny racjonalizm polega na „zachowaniu idei prawdy obiektywnej i wiary w postęp nauki”, co inspiruje Rainkę do sformułowania filozoficznych pytań na temat stawianych w nauce problemów oraz prób ich rozstrzygnięcia, czyli wyników poznawczych. W nawiązaniu do poglądów Karla Poppera, autor przedstawia m.in. teorię paradoksu Menona pojawiającą się w filozofii platońskiej, a także analizuje złożone konsekwencje wielkich odkryć w historii nauki. Interpretuje koncepcje Poppera w szerokich kontekstach, w odniesieniu do najbardziej imponujących osiągnięć ludzkiej myśli, np. teorii Kopernika, odkrycia promieni Roentgena, teorii Newtona i Einsteina, a także do kryterium prawdy i fałszu w nauce.

Autor w przekonujący sposób analizuje słabości popperyzmu. Zauważa, iż wybitny humanista „jest wyraźnie rozdarty w swoich dążeniach. (…) Nie sposób odtworzyć ruchu wiedzy, wychodząc od gotowych (nieruchomych) wyników. (…) Nie sposób także połączyć abstrakcyjnych bytów więzami empirycznymi czy przyczynowymi”. Popper nie jest pierwszym twórcą, który popadł w sprzeczności. Rainko przywołuje paradoksy ruchu Zenona z Elei – koncepcje klasyka, również obarczone błędami, wewnętrzną niespójnością. To kolejne walory książki – erudycyjne odwołania, zaangażowanie oraz rzetelność badawcza autora.

W drugiej części rozprawy Stanisław Rainko interpretuje „neopodażową teorię wiedzy”, odwołując się do poglądów Thomasa Kuhna. Pojawia się zatem złożone pojęcie paradygmatu w odniesieniu do teorii naukowych, jak również interesująca koncepcja łamigłówek, zagadek, np. w naukach ścisłych. Wiążą się one z zasadą schematów paradygmatycznych, wykluczają więc rewolucje naukowe, a zarazem – stanowiąc gwarancję odkryć, mogą pasjonować badaczy ze względu na inspirującą konieczność poszukiwań istniejących rozwiązań.

Autor ukazuje konieczność odczytywania tradycji w odniesieniu do różnych dziedzin wiedzy, przywołuje także – niekiedy paradoksalne, ahistoryczne inspiracje nie tylko współczesnych badaczy. Rainko pisze, iż „nic, co ważne, nie ulega w nauce zatraceniu”, w sferze intelektualnych dociekań możliwe są syntezy, jeśli „autorzy odkrywają odmienne, aczkolwiek komplementarne aspekty nauki”. Tak jak Karl Popper i Thomas Kuhn.

Agnieszka Palicka

Stanisław Rainko, Dwa paradygmaty. Esej z teorii wiedzy, państwowy instytut wydawniczy, Warszawa 2011, seria: Biblioteka Myśli Współczesnej.