Uniwersytet Rzeszowski wywodzi się w prostej linii z Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Wydawnictwo URz. zaś kontynuuje działalność Wydawnictwa WSP. Podjęto ją tam w 1965 r., z chwilą powołania w tej uczelni Komisji Wydawniczej. W 1969 powstała wyodrębniona jednostka – Sekcja Wydawnictw, następnie wzbogacona o poligrafię. Drukarnia do dziś pozostaje w strukturze wydawnictwa. W sumie można powiedzieć, że w tym roku mija 40 lat od rozpoczęcia działalności wydawnictwa jako wydzielonej komórki obecnego uniwersytetu. Swą obecną nazwę wydawnictwo zyskało w 2001 r., wraz z utworzeniem URz.

W ostatnim roku działalności WSP oficyna opublikowała 50 pozycji o objętości 500 arkuszy. Bilans jej działalności w roku 2008 to 120 tytułów i 1800 arkuszy. A wszystko to, jak zapewnia Stanisław Dudziński, dyrektor Wydawnictwa URz, bez znaczącego zwiększania liczby etatów w oficynie i drukarni.

Plan wydawniczy

Wydawnictwo podlega rektorowi oraz prorektorowi ds. nauki i współpracy z zagranicą. To rektor stoi na czele Komitetu Wydawniczego, złożonego z samodzielnych pracowników nauki, reprezentujących wszystkie wydziały URz. Komitet ustala plan wydawniczy. Do maja danego roku autorzy powinni zgłosić, np. do dyrektora instytutu lub rady instytutu, propozycje książek, które mają być opublikowane w następnym roku. Na poziomie instytutu następuje wstępna kwalifikacja pozycji do druku. Tam też wskazywanych jest dwóch recenzentów spoza uczelni. Potem Komitet Wydawniczy wybiera jednego z nich. Już we wrześniu plan zostaje zatwierdzony i wydawnictwo wie, co opublikuje w następnym roku. – Plany mogą podlegać drobnym modyfikacjom. Jedna pozycja wypadnie z planu, a inna – np. pilna praca habilitacyjna – wejdzie na jej miejsce – tłumaczy dyr. Dudziński. Autorzy w zasadzie dostarczają prace terminowo: wydruk oraz wersję elektroniczną. Wydruk od razu wędruje do recenzenta wskazanego przez Komitet Wydawniczy. Recenzje są płatne. Niestety, wydawnictwo nie ma środków na honoraria autorskie. Zdarzają się jednak wyjątki. Autorzy publikacji, które przynoszą zysk, cieszą się popularnością i są kilkakrotnie wznawiane, mogą liczyć na wynagrodzenie.

Koszty druku prac habilitacyjnych i tzw. książek profesorskich pokrywa uczelnia ze środków przeznaczonych na działalność wydawniczą. Monografie, prace zbiorowe i czasopisma mogą być w 50 proc. dofinansowywane ze środków wydziału lub instytutu, pozyskanych np. ze studiów podyplomowych, badań własnych i statutowych. Koszt wydawania informatorów, wydawnictw okolicznościowych, materiałów konferencyjnych musi pokryć zleceniodawca. Dyr. Dudziński mówi, że koszt publikacji jednego arkusza wydawniczego wynosi 800 zł, z czego połowę stanowią koszty redakcyjne, a połowę druk i oprawa. Nakłady publikacji Wydawnictwa URz. oscylują między 100 a 600 egzemplarzami. Przy czym ta dolna granica dotyczy głównie prac habilitacyjnych. Roczne koszty działalności wydawniczej URz. nieznacznie przekraczają milion zł.

Struktura i promocja

Strukturę oficyny tworzy Redakcja Wydawnictw, która zatrudnia 12 osób oraz Drukarnia URz., w której pracuje 10 osób. – W zasadzie wszystkie nasze książki drukujemy na miejscu – mówi S. Dudziński. Jedynie kolory oraz oprawa zlecane są poza uczelnię. Dyr. Dudziński podkreśla, że dzięki własnej poligrafii może książki wydawać dość szybko i w zasadzie bez spóźnień w stosunku do planu wydawniczego. Bardzo przydałaby się maszyna do druku cyfrowego, jednak uczelnia na razie nie zdobyła się na taką inwestycję.

Wśród pracowników Redakcji Wydawnictw cztery osoby to redakcja w ścisłym tego słowa znaczeniu: trzech redaktorów merytorycznych i jeden techniczny. Kolejne cztery osoby zajmują się składem komputerowym. Jedną z nich jest grafik, który przygotowuje okładki. Dwie osoby zajmują się sprzedażą. Zwiększenie produkcji wydawniczej w ostatnich latach zaowocowało zgodą władz uczelni na korzystanie przez oficynę ze współpracy osób spoza wydawnictwa: korektorów, redaktorów, grafików i komputerowców.

Wydawnictwo nie ma wydzielonej komórki ds. promocji, co nie znaczy, że nie promuje swoich publikacji. W umowach zawarta jest klauzula, że autor zobowiązany jest do promowania swej książki. Wydawnictwo uczestniczy w targach książki, m.in. w Krakowie i Warszawie oraz wystawach polskiej książki naukowej organizowanych przez Stowarzyszenie Wydawców Szkół Wyższych. Wysyła także książki na konkursy, uzyskując nagrody i wyróżnienia. Korzysta też z możliwości, jakie oferują specjalistyczne czasopisma i portale internetowe.

Publikacje Wydawnictwa URz. obejmują wszystkie dziedziny, których dotyczą badania prowadzone w uczelni. Specyfiką tak badań, jak i działalności wydawniczej, wynikającą z położenia geograficznego Rzeszowa, są liczne kontakty z krajami sąsiadującymi z województwem podkarpackim: Ukrainą i Słowacją. Wśród 29 czasopism i serii wydawniczych publikowanych przez oficynę URz. wiele swym charakterem podkreśla owe transgraniczne związki: „Musica Galiciana” (choć jest też po prostu „Muzyka”), „Sofia. Pismo Filozofów Krajów Słowiańskich”, „Limes. Studia i Materiały z Dziejów Europy Środkowowschodniej”, „Polska i jej wschodni sąsiedzi”, „Galicja i jej dziedzictwo”. Wśród publikacji Wydawnictwa URz. znajdują się prace – zarówno książki, jak i artykuły w pracach zbiorowych – w językach obcych: słowackim, ukraińskim, rosyjskim, angielskim i niemieckim. S. Dudziński uważa, że atutem wydawnictwa są publikacje rzeszowskich historyków, dotyczące epoki Galicji oraz okresu ostatniej wojny.

Sukces i prestiż

Gdy wspomniałem o nakładach, napisałem które prace drukowane są w minimalnych ilościach. Trzeba jednak dodać, że nakłady wielu pozycji przekraczają podaną wcześniej górną granicę 600 egz. Demokracje europejskie Jurgena Steinera sprzedały się dotychczas w ok. 10 tys. egzemplarzy. Nakład 15 tys. egz. miała książka Polscy robotnicy przymusowi w Trzeciej Rzeszy pod red. Włodzimierza Bonusiaka (wydana na zlecenie Fundacji Polsko Niemieckie Pojednanie). Wiele skryptów i podręczników sprzedano w ilości ponad 1000 egzemplarzy.

Obok sukcesów komercyjnych liczą się także sukcesy przynoszące prestiż, czyli nagrody w konkursach. W ostatnich latach zdobyły je takie publikacje Wydawnictwa URz.: Rozpacz i próby jej przezwyciężenia w poezji porozbiorowej (1793–1806) Marka Nalepy, nagrodzona przez Bibliotekę Śląską w 2004 r., Aleksander Wielki i świat irański Marka J. Olbrychta – nagroda w Konkursie na Najlepszą Książkę Akademicką „Atena 2005” – oraz Edukacja zdrowotna – systemowa analiza zagadnień Czesława Lewickiego (na fot. obok) – I miejsce na 10. Targach Książki w Krakowie w 2006 r. w Konkursie na Najlepszy Podręcznik i Skrypt Akademicki. Ta ostatnia pozycja jest przykładem, że sukces w postaci prestiżu łączy się z sukcesem komercyjnym. Pierwsze wydanie w nakładzie 1200 egz. już się wyczerpało i wydawnictwo myśli o kolejnej edycji książki.