Okres wakacyjny upłynął nam – niemal tradycyjnie – na opiniowaniu w przyspieszonym tempie pojawiających się w zawrotnej liczbie projektów rozporządzeń, w zdecydowanej większości związanych z dokonaną w lipcu nowelizacją Prawa o szkolnictwie wyższym. O ustawie tej, na różnych etapach procesu legislacyjnego prowadzącego do jej uchwalenia, miałem już okazję wielokrotnie się wypowiadać. Poświęcę więc swój komentarz całkiem nowej inicjatywie legislacyjnej.

W cieniu prac nad nowelizacją Prawa o szkolnictwie wyższym i związanymi z nim aktami wykonawczymi zainicjowane zostały prace nad projektem ustawy, która będzie zapewne miała istotny wpływ na funkcjonowanie szeroko rozumianego systemu edukacji w naszym kraju. Szeroko rozumianego tzn. obejmującego swym zasięgiem wszelkie formy kształcenia i samokształcenia prowadzącego do uzyskania kompetencji, które mogą zostać zweryfikowane i poświadczone wydaniem odpowiedniego dokumentu.

Chodzi o przedłożony 1 sierpnia br. projekt założeń do projektu ustawy o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji. Projekt przedłożyło formalnie Ministerstwo Edukacji Narodowej, ale kwestie objęte proponowanymi regulacjami dotyczą zagadnień będących w obszarze kompetencji wielu innych resortów, w tym zagadnień związanych z kształceniem na poziomie wyższym, prowadzonym przez uczelnie i nie tylko uczelnie.

Należy w tym miejscu wyjaśnić, czym jest Zintegrowany System Kwalifikacji. Unikając nadmiernego formalizmu, można powiedzieć, że jest to system, w którym opisane są wszystkie kwalifikacje (poświadczone przez dyplomy, świadectwa, certyfikaty i inne dokumenty) nadawane w Polsce przez uprawnione do tego podmioty – szkoły, uczelnie, stowarzyszenia zawodowe, firmy szkoleniowe i inne instytucje i organizacje. Jego kluczowym elementem jest Polska Rama Kwalifikacji, określająca dla każdego poziomu kwalifikacji zestaw odpowiadających mu efektów uczenia się, oraz Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji – publiczny rejestr ewidencjonujący nadawane w Polsce kwalifikacje spełniające określone ustawowo wymagania. Krajowe Ramy Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego, wprowadzone w wyniku poprzedniej, dokonanej w 2011 roku nowelizacji Prawa o szkolnictwie wyższym, staną się częścią PRK, a opisane – m.in. przez określenie efektów kształcenia – kwalifikacje (dyplomy) związane z ukończeniem studiów staną się częścią fizycznie rozproszonego Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji.

Zintegrowany System Kwalifikacji stanie się fundamentalnym narzędziem wspierającym realizację idei uczenia się przez całe życie. Zapewni łatwy dostęp do wiarygodnej informacji o możliwych do uzyskania w Polsce kwalifikacjach, a przez to ułatwi osobom uczącym się projektowanie odpowiadającej ich zindywidualizowanym potrzebom ścieżki edukacyjnej, otwierając przy tym nowe możliwości uzyskiwania kwalifikacji niezależnie od tego, gdzie, jak i kiedy dana osoba osiągnęła efekty uczenia się. Wpłynie też na podniesienie jakości uzyskiwanych kwalifikacji – wszystkie kwalifikacje ujęte w ZSK będą posiadały wewnętrzne i zewnętrzne systemy zapewniania jakości, co powinno się przyczynić do osiągnięcia większej przejrzystości i wiarygodności kwalifikacji nadawanych w Polsce, a przez to ułatwić mobilność na rynku pracy – krajowym, a także – w wyniku odniesienia PRK do Europejskich Ram Kwalifikacji – międzynarodowym.

Zintegrowany System Kwalifikacji stworzy uczelniom znacznie większe możliwości w zakresie kreowania oferty edukacyjnej przeznaczonej dla osób pragnących zdobywać kwalifikacje w systemie uczenia się przez całe życie, w tym uznawania efektów osiągniętych w wyniku uczenia się poza systemem szkolnictwa wyższego w znacznie większym stopniu niż to wynika z regulacji zawartych w ostatnio dokonanej nowelizacji Prawa o szkolnictwie wyższym.

Niewykluczone, że z czasem uczelnie zaoferują też „krótkie” programy studiów, prowadzące do uzyskania kwalifikacji odpowiadających piątemu poziomowi Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji. Na rynku pracy istnieje bowiem realne zapotrzebowanie na pracowników posiadających tego typu kwalifikacje, co zdyskontowano już w wielu krajach (m.in. w Stanach Zjednoczonych i Holandii). Przypomnijmy, że możliwość realizacji w systemie szkolnictwa wyższego w Polsce kształcenia prowadzącego do uzyskania kwalifikacji odpowiadających piątemu poziomowi PRK była postulatem zgłaszanym przez KRASP w trakcie prac nad projektem nowelizacji ustawy.

Jest jeszcze kilka spraw, które z naszej perspektywy wymagają wydyskutowania, np. nie jest jasne, dlaczego kwalifikacje uzyskiwane w oświacie i szkolnictwie wyższym nie miałyby być (przynajmniej docelowo) opisywane – na ile to możliwe – zgodnie z ogólnymi standardami. Poprawiłoby to drożność całego systemu w kontekście LLL (jest to znany w innych krajach, szczególnie gorąco dyskutowany ostatnio w Niemczech, problem kompatybilności/przystawalności/przenikalności (permeability) systemów edukacji akademickiej i zawodowej), który będziemy omawiać w najbliższym czasie.

Wprowadzenie Polskiej Ramy Kwalifikacji i związanego z nią Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji umiejscowi działania podjęte dotychczas w systemie szkolnictwa wyższego w szerszym kontekście i ułatwi uczelniom kolejne przedsięwzięcia związane z wdrażaniem idei uczenia się przez całe życie, w szczególności we współpracy z instytucjami zewnętrznymi. Jednakże jest jeszcze jeden ważny, może najważniejszy powód, dla którego powinniśmy uważnie śledzić i wspierać prace nad ZSK. Zintegrowany System Kwalifikacji może stać się dobrą podstawą do przyjęcia w naszym kraju apolitycznego, wspierającego prorozwojową politykę państwa „Paktu dla edukacji”, obejmującego swym zakresem wszelkie formy edukacji, służące tworzeniu społeczeństwa wiedzy. 