Komitet Nauk Pedagogicznych PAN zorganizował w listopadzie 2012 r. specjalne posiedzenie z udziałem wszystkich dziekanów wydziałów nauk pedagogicznych (nauk o wychowaniu, studiów edukacyjnych), by omówić z nimi i przedyskutować realizację m.in. nowych rozwiązań w procesie kształcenia kadr akademickich. W jego trakcie zaproponowałem debatę na temat powoływania promotorów pomocniczych, by czas nie działał na niekorzyść zarówno doktorów, jak i doktorów habilitowanych. Nowa rola nie została bowiem jeszcze dostrzeżona jako jeden z koniecznych warunków ubiegania się w najbliższej przyszłości o awans naukowy.

Profesorów uczelni, które posiadają uprawnienia do nadawania stopni naukowych, nie trzeba przekonywać do pracy w relacji mistrz–uczeń, gdyż jest ona naturalną sytuacją w ich kontaktach z młodymi pracownikami naukowymi. Wprowadzona regulacja prawna, niejako wymuszająca włączanie do prac naukowo-badawczych o charakterze awansowym, jak dysertacje doktorskie czy habilitacyjne, nie była im do niczego potrzebna. Nie w tym zatem upatruję szczególną wartość rozwiązania, jakie znalazło się w regulacjach prawnych dla środowiska akademickiego, rozwiązania polegającego na powoływaniu w przewodach doktorskich promotora pomocniczego, ale w trosce o młode kadry wykładowców, doktorantów i asystentów, które są pozbawione w swoim środowisku akademickim wsparcia naukowego.

Mamy bowiem we wspomnianych szkołach wyższych setki wykładowców, nauczycieli ze stopniem zawodowym magistra czy inżyniera, którzy chcieliby być włączani do procesu naukowego znaczących środowisk akademickich i funkcjonujących w nich szkół naukowych, ale nikt nie był i nie jest tym – poza nimi – zainteresowany. Są one bowiem powołane głównie do tego, by kształcić do zawodu w ramach studiów I stopnia, a jeśli nawet któraś szkoła posiada prawo do kształcenia na studiach II stopnia, to i tak prowadzenie w nich badań ma charakter przyczynkarski, a często nawet to pozorujący.

Usankcjonowanie zatem nowej roli akademickiej, jaką jest promotor pomocniczy w przewodach doktorskich, stwarza doskonałą okazję ku temu, by profesorowie z uczelni akademickich zapraszali do siebie w tej właśnie roli doktorów o zbliżonych zainteresowaniach naukowych czy prowadzonych już w danym obszarze badaniach. To właśnie m.in. dla nich ustawa z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym , ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 84, poz. 455) w art. 14 ust. 2 przewiduje powołanie w ramach czynności przewodu doktorskiego, a przy jego wszczęciu i wyznaczeniu promotora, dodatkowo promotora pomocniczego.

„Skazani” na funkcję

W jednostkach uczelnianych czy w instytutach naukowo-badawczych z pełnymi uprawnieniami akademickimi, gdzie prowadzone są studia doktoranckie, kandydaci do rozwoju naukowego mają naturalny kontakt z profesorami. Są bowiem objęci przez nich opieką, w wyniku której powstaje dysertacja doktorska. Ta zaś jest najczęściej przedmiotem analiz i dyskusji pracowników katedr czy zakładów, do których są oni przypisani, gdyż w nich też najczęściej pracuje promotor planowanej rozprawy. Można zatem byłoby przypuszczać, że zatrudnieni w tego typu jednostkach doktorzy nie powinni być zainteresowani pełnieniem roli promotora pomocniczego, gdyż i tak uczestniczą na różnych etapach otwieranych czy już otwartych przewodów doktorskich w roli konsultantów, dyskutantów czy koleżeńskich recenzentów.

A jednak na funkcję promotora pomocniczego zostali niejako „skazani” wszyscy doktorzy i doktorzy habilitowani, jeżeli poważnie myślą o swoim awansie naukowym w najbliższej przyszłości w ramach nowej procedury habilitacyjnej czy przewodu na tytuł naukowy profesora. Okazuje się bowiem, że znowelizowane rozporządzenie ministra edukacji narodowej i sportu z 15 stycznia 2004 r. w sprawie szczegółowego trybu przeprowadzania czynności w przewodach doktorskim i habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora (Dz. U. z 3 lutego 2004 r.) oraz art. 31 ustawy z 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595) wprowadzają pełnienie roli promotora pomocniczego jako jeden z warunków ubiegania się o stopień doktora habilitowanego i tytuł naukowy profesora.

Art. 26. 1. pkt. 3. ustawy brzmi: „Tytuł profesora może być nadany osobie, która uzyskała stopień doktora habilitowanego lub osobie, która nabyła uprawnienia równoważne z uprawnieniami doktora habilitowanego na podstawie art. 21a, oraz posiada osiągnięcia w opiece naukowej – uczestniczyła co najmniej trzy razy w charakterze promotora lub promotora pomocniczego w przewodzie doktorskim, w tym co najmniej raz w charakterze promotora, oraz co najmniej dwa razy w charakterze recenzenta w przewodzie doktorskim lub postępowaniu habilitacyjnym, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3”. Natomiast rozporządzenie ministra nauki i szkolnictwa wyższego z 1 września 2011 r. w sprawie kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego określa w § 5 pkt. 10 „kryteria oceny w zakresie dorobku dydaktycznego i popularyzatorskiego oraz współpracy międzynarodowej habilitanta” m.in. w zakresie sprawowania opieki naukowej „nad doktorantami w charakterze opiekuna naukowego lub promotora pomocniczego, z podaniem tytułów rozpraw doktorskich”.

Dla dobra nauki

Nie ma zatem na co czekać, bo czas biegnie nieubłaganie. Od 1 października 2013 r. zacznie już powszechnie obowiązywać nowa ustawa o stopniach naukowych i tytule naukowym, a powoływane w przewodach habilitacyjnych i profesorskich zespoły powinny zacząć brać pod uwagę także i ten warunek, który jest konieczny do ubiegania się o powyższy awans. W związku z powyższym przygotowałem dla mojej rady wydziału następujące zasady powoływania i odwoływania promotorów pomocniczych w przewodach doktorskich, które zostały już przyjęte:

Uchwała w sprawie zasad powoływania promotora pomocniczego w przewodzie doktorskim

Na podstawie § 37 ust. 1 pkt 5 Statutu Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, stanowiącego załącznik do uchwały Senatu APS Nr 157/11-12 z dnia 22 lutego 2012 r., uchwala się co następuje:

§ 1

Rada Wydziału Nauk Pedagogicznych dopuszcza możliwość udziału promotorów pomocniczych w przewodach doktorskich prowadzonych na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym , ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 455).

§ 2

Rada Wydziału Nauk Pedagogicznych może powołać na wniosek promotora pracy doktorskiej lub kierownika jednostki organizacyjnej – do wyznaczanego promotora dysertacji doktorskiej – promotora pomocniczego.

Powołanie promotora pomocniczego następuje jednocześnie z zatwierdzeniem tematu pracy doktorskiej i powołaniem opiekuna naukowego.

Promotorem pomocniczym może być pracownik naukowo-dydaktyczny zatrudniony w tej samej lub innej jednostce akademickiej, posiadający stopień naukowy doktora, którego kwalifikacje i zainteresowania naukowo-badawcze są zgodne z art. 20 ust. 7 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz uzasadniają merytoryczną zgodność z prowadzonym przewodem doktorskim.

Powołanie promotora pomocniczego może być poprzedzone zawarciem kontraktu między promotorem a promotorem pomocniczym i doktorantem, w którym zostaną określone obowiązki (zadania) promotora pomocniczego i sposób ich realizacji w toku przygotowywanej przez doktoranta rozprawy. Zasady tego kontraktu są suwerennie określane przez promotora pracy doktorskiej.

Promotor dysertacji, kierując rozprawę do oceny, potwierdza pisemnie wywiązanie się promotora pomocniczego z zadań, co daje podstawę do uwidocznienia dodatkową adnotacją na stronie tytułowej rozprawy o treści: „Rozprawa doktorska przygotowana pod kierunkiem prof. dr. hab. … oraz promotora pomocniczego dr. …”.

Dziekan Rady Wydziału Nauk Pedagogicznych prowadzący przewód doktorski potwierdza w stosownym zaświadczeniu zrealizowanie przez promotora pomocniczego zadań. Wzór zaświadczenia stanowi załącznik do niniejszej uchwały.

Promotor pomocniczy może być odwołany ze swojej funkcji na dowolnym etapie przewodu doktorskiego, do którego został przypisany, jeśli promotor rozprawy doktorskiej złoży w tej sprawie wniosek do jednostki. Przerwanie udziału promotora pomocniczego w tej sytuacji nie może być powodem do posługiwania się przez niego informacją na ten temat we własnym awansie naukowym.

Promotorstwo pomocnicze wygasa automatycznie w sytuacji, gdy w danym przewodzie doktorskim zmienia się w wyniku różnych sytuacji losowych czy akademickich promotor dysertacji.

Udział promotora pomocniczego w przewodzie doktorskim ma charakter społeczny, tzn. nie jest objęty żadną formą umowy, która skutkowałaby wypłatą z tego tytułu honorarium.

§ 3

Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.

Sam zgłosiłem w swoim blogu (www.sliwerski-pedagog.blogspot.com) i na tablicy ogłoszeń macierzystej uczelni tematy rozpraw przygotowywanych przez moich doktorantów, dzięki czemu zgłosili się już pierwsi kandydaci na promotorów pomocniczych nie tylko z Warszawy, ale i z Zielonej Góry, Poznania, Wrocławia i Łodzi. W ten oto sposób następuje urzeczywistnianie idei zwiększania i intensyfikowania mobilności pracowników naukowych oraz włączania ich do prowadzonych przez profesorów zespołów naukowo-badawczych. Jestem przekonany, że będzie to dobrze służyć nauce i jej pasjonatom.