Opłaty za drugi kierunek?

Nowelizacja ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z 2011 roku wprowadziła szereg zmian dotyczących organizacji studiów. Wśród najbardziej kontrowersyjnych są rozwiązania dotyczące odpłatności za drugi i kolejne kierunki studiów stacjonarnych w uczelni publicznej. Ich zgodność z Konstytucją RP badać będzie Trybunał Konstytucyjny. Niejednoznaczność przepisów regulujących to zagadnienie oraz szereg wyjątków czasowych i podmiotowych przewidzianych przez ustawodawcę powodują, iż kwestia odpłatności za drugi kierunek studiów stacjonarnych jest problematyczna zarówno dla studentów, jak również uczelni. Trudności nastręcza określenie w jakich przypadkach student musi ponosić koszty swojego kształcenia, a także procedura zwalniania studenta z tych opłat.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami student ma prawo do nieodpłatnego studiowania jednego cyklu kształcenia, który pozwoli mu uzyskać tytuł zawodowy magistra (studia I i II stopnia albo studia jednolite magisterskie). Drugie i kolejne studia stacjonarne rozpoczynane w uczelni publicznej wymagają uiszczenia opłat. Możliwe jest jednak nieodpłatne studiowanie na drugim kierunku. Dotyczy to najlepszych studentów danego kierunku, którzy spełniają kryteria do otrzymywania stypendium rektora dla najlepszych studentów.

Zgodnie z art. 170a ustawy student może rozpocząć nieodpłatnie kształcenie na drugim kierunku studiów. Po pierwszym roku jego osiągnięcia zostaną poddane ocenie. Jeśli student spełni kryteria do otrzymywania stypendium rektora, będzie wówczas mógł nieodpłatnie kontynuować naukę na drugim roku. Po drugim roku studiów procedura jest powtarzana i student może uzyskać zwolnienie z opłat za trzeci rok itd. Student podejmujący kształcenie na drugim kierunku pierwszy wniosek o zwolnienie z opłaty będzie więc musiał złożyć dopiero po pierwszym roku studiów. Jeśli po ukończeniu pierwszego roku student nie spełnił ww. kryteriów, będzie musiał wnieść opłatę za pierwszy rok studiów oraz – jeżeli chce kontynuować naukę – również za kolejny. Nie pozbawia go to jednak możliwości skorzystania ze zwolnienia z opłat na roku trzecim.

Kryteria przyznawania stypendium rektora dla najlepszych studentów określone powinny być w regulaminie pomocy materialnej uczelni. To uczelnia decyduje o „sposobie” wyłaniania najlepszych studentów. W przypadku zwalniania studenta z obowiązku płacenia za drugi kierunek studiów mamy do czynienia z odrębną od postępowania o przyznanie stypendium rektora procedurą administracyjną. Ustalenie prawa do zwolnienia z opłaty za drugi kierunek studiów nie jest zatem częścią składową postępowania w sprawie przyznania tego stypendium, pomimo tego iż przepisy art. 170a ustawy bezpośrednio do niego nawiązują i oparte jest ono na tych samych kryteriach oceny osiągnięć studenta.

Postępowanie w sprawie uprawnienia do korzystania z zajęć w ramach drugiego kierunku bez ponoszenia opłat jest postępowaniem wszczynanym na wniosek zainteresowanego studenta, kończącym się wydaniem decyzji, do czego uprawniony jest jedynie rektor (lub działający z upoważnienia prorektor). Zgodnie z art. 170a ust. 8 ustawy wydanie decyzji przez rektora poprzedzone musi być opinią kierownika podstawowej jednostki organizacyjnej (dziekana), choć ta nie ma wpływu na wynik końcowy postępowania.

Ustawa nie nakłada na uczelnie obowiązku opracowania wzoru wniosku o zwolnienie z opłat za studia na drugim kierunku, niemniej jednak przygotowanie takiego wzoru, który korespondowałby z informacjami wymaganymi do stypendium rektora, pozwoliłoby w łatwy sposób określić, czy dana osoba spełnia wszystkie wymagane kryteria. Wniosek wraz z załącznikami winien zostać opracowany przez właściwe gremia zgodnie z zasadami procedowania przy stypendium rektora. Po przeanalizowaniu wszystkich wniosków (zarówno o przyznanie stypendium rektora, jak również o zwolnienie z opłaty za drugi kierunek) uzasadnione jest, aby uczelnia stworzyła dwie odrębne listy rankingowe (uczelnia posiada autonomię w tym zakresie i może w inny sposób ustalić krąg osób uprawnionych do nieodpłatnego kształcenia). W takim przypadku zwolnienie z opłaty za drugi kierunek powinny uzyskać osoby, które w procedurze oceny osiągnięć uzyskały co najmniej minimalną liczbę punktów kwalifikującą do przyznania stypendium rektora. Postępowanie kończy wydanie przez rektora decyzji, która musi odpowiadać warunkom określonym w przepisach KPA, od której to studentowi przysługuje skierowany do rektora wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, a następnie skarga do sądu administracyjnego. Rektor nie może przekazać uprawnienia do wydania decyzji o zwolnieniu z opłat odwoławczej komisji stypendialnej, jak w przypadku stypendium rektora dla najlepszych studentów.