Stało się już niemal tradycją, że projekty najważniejszych aktów prawnych dotyczących funkcjonowania systemu szkolnictwa wyższego i nauki w naszym kraju konsultowane są, niestety, w okresie szczytu urlopowego. I w tym roku tradycji stało się zadość. W drugiej połowie lipca ukazał się projekt nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym – dokument obszerny, o objętości znacznie przekraczającej oczekiwania wynikające z przedłożonych wcześniej przez MNiSW założeń. W tej sytuacji bezzwłocznie zwołane zostało nadzwyczajne posiedzenie Komisji ds. Organizacyjnych i Legislacyjnych, która 26-27 lipca, na podstawie uwag nadesłanych przez rektorów w trybie pilnym, przygotowała projekt stanowiska KRASP. Po kolejnej turze konsultacji wśród członków KRASP i pracach redakcyjnych, 20 sierpnia powstała ostateczna wersja stanowiska, które zostało przekazane MNiSW oraz innym zainteresowanym podmiotom.

W stanowisku tym stwierdziliśmy, że w przedłożonym projekcie można odnotować wiele propozycji godnych poparcia, zgodnych z postulatami zawartymi we wcześniejszych dokumentach i opiniach KRASP. Dotyczy to np. potwierdzania efektów uczenia się zdobytych poza systemem kształcenia formalnego czy też wyeliminowania w regulacjach ustawy o stopniach i tytułach zbyt restrykcyjnych wymagań wobec kandydatów do tytułu profesora.

W naszej ocenie projekt zawiera jednak także wiele rozwiązań trudnych do zaakceptowania, które, generalnie rzecz ujmując, zmierzają do ograniczania autonomii uczelni lub innych ciał akademickich poprzez nadmierne regulowanie ich działalności. A to, poza aspektami praktycznymi, daje asumpt do refleksji nad fundamentalną kwestią – bardziej lub mniej zdecentralizowaną czy scentralizowaną organizacją życia społecznego i instytucjonalnego. Gdzie postawić granice pomiędzy regulacją a wolnością? Ciągłego poszukiwania najbardziej efektywnego balansu między nimi, ewentualnymi ograniczeniami decentralizacji, „dewolucji” i autonomii, i granic deregulacji. Bo też i autonomia idzie w parze z większą deregulacją aktów prawnych i większą odpowiedzialnością za funkcjonowanie autonomicznych instytucji. Jednocześnie nadmierne regulacje i ingerencje ustawowe nie sprzyjają budowaniu zaufania instytucjonalnego – podstawy nowoczesnego, demokratycznego społeczeństwa i państwa.

Jako jedną z kwestii o podstawowym znaczeniu dla zdrowej konstrukcji systemu szkolnictwa wyższego i nauki, i jako próbę nieakceptowalnej zmiany tej zdrowej konstrukcji, potraktowaliśmy proponowane narzucenie w ustawie treści regulacji dotyczących funkcjonowania Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Wieloletnie, cenione przez społeczność akademicką, tradycje i dorobek RGNiSW (wcześniej RGSW) oraz charakter jej ustawowego umocowania wskazują, że zasadniczym warunkiem skutecznego działania Rady jest jej instytucjonalna niezależność, respektowana przez wszystkie poprzednie rządy RP. Potwierdzeniem tej niezależności jest ustawowe prawo Rady do uchwalania własnego statutu, określającego zasady wyboru i działania jej organów. W związku z tym traktujemy zamiar narzucenia Radzie rozwiązań organizacyjnych obcych jej tradycji i sprzecznych z jej publiczną rolą jako próbę pozbawienia tożsamości i podmiotowości RGNiSW, skutkującą ograniczeniem jej zdolności operacyjnych i odbierającą Radzie możliwość efektywnej realizacji wielu istotnych zadań.

Dużo proponowanych zmian stanowi w naszej ocenie kontynuację realizowanej przez MNiSW koncepcji objęcia szczegółową regulacją prawną jak największej liczby obszarów aktywności szkół wyższych. A to stawia pod znakiem zapytania wynikającą z art. 70 ust. 5 Konstytucji RP autonomię uczelni. Przykładowo, wbrew założeniom projektu ustawy nowelizującej, proponuje się przywrócenie ministrowi kompetencji do nadmiernego ingerowania w statuty szkół wyższych. Tymczasem powszechnie dostrzegana i krytykowana nadmierna szczegółowość niektórych regulacji w obecnie obowiązującej ustawie wymaga działań odmiennych – przemyślanej i selektywnej deregulacji.

Przekazaliśmy również uwagi dotyczące proponowanych zmian w zakresie ochrony własności intelektualnej oraz podpisywania przez uczelnie umów ze studentami w sprawie warunków odpłatności za studia, postulując w obu tych sprawach zaniechanie proponowanych regulacji, a także krytyczne uwagi dotyczące odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli akademickich.

Zwróciliśmy też uwagę na konieczność zrewidowania dotychczasowych założeń co do pozycji ustrojowej Polskiej Komisji Akredytacyjnej i charakteru podejmowanych przez nią rozstrzygnięć, tak aby uwzględniały one sytuację prawną uczelni, ich pracowników i studentów oraz przysługujących im praw konstytucyjnych. Postulujemy, aby PKA nie była – jak obecnie – organem opiniodawczym dla ministra, lecz organem autonomicznym, ponoszącym odpowiedzialność za swoje decyzje w trybie przewidzianym przez kodeks postępowania administracyjnego.

W wyniku analizy proponowanych zmian w ustawie o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki stwierdziliśmy, że uwzględniają one jedynie bardzo niewielką część postulatów sformułowanych przez KRASP.

Częścią stanowiska KRASP są też uwagi dotyczące kwestii związanych z odrębną sytuacją uczelni artystycznych, sformułowane przez działającą w ramach KRASP Konferencję Rektorów Uczelni Artystycznych.

Stanowisko podsumowują uwagi ogólne, które dotyczą m.in. charakteru dokonywanych zmian legislacyjnych oraz sposobu prowadzenia procesu nowelizacji. Za niewłaściwą uznaliśmy stosowaną coraz powszechniej praktykę ustawowego nakładania na szkoły wyższe kolejnych obowiązków. Z ich wykonywaniem wiąże się, niestety, konieczność ponoszenia przez uczelnie dodatkowych kosztów, w sytuacji gdy ustawodawca nie wskazuje źródeł ich finansowania, a nakłady publiczne na szkolnictwo wyższe w praktyce od lat nie są wystarczające. Zwróciliśmy ponadto uwagę, że zasady kultury politycznej oraz dobre praktyki działania organów władzy publicznej wymagają przygotowywania i przekazywania do konsultacji jednocześnie z projektami ustaw także projektów rozporządzeń.

Uwagi zawarte w naszym stanowisku – bardzo szczegółowym, nie licząc załączników i dodatków, jest to ponad 50 stron tekstu – stanowią dobry punkt wyjścia do dyskusji z MNiSW w poszukiwaniu konsensusu co do ostatecznej postaci nowelizacji Prawa o szkolnictwie wyższym . Zapraszam do lektury całego stanowiska, które znajduje się na stronie www.krasp.org.pl. 