Krajowe Naukowe Ośrodki Wiodące wyłoniła specjalna komisja zagranicznych ekspertów i polskich koordynatorów. Po raz pierwszy tak silny głos w ocenianiu naszych wydziałów szkół wyższych i instytutów naukowych daliśmy naukowcom, którzy polskie osiągnięcia widzą z perspektywy Stanów Zjednoczonych, Finlandii, Niemiec, Belgii, Włoch czy Izraela. To ci niezależni eksperci wskazali w obszarach nauk ścisłych oraz nauk medycznych i o zdrowiu jednostki naukowe, którym po raz pierwszy w historii polskiej nauki nadano prestiżowy status Krajowych Naukowych Ośrodków Wiodących.

Wszystkim sześciu jednostkom gratuluję otrzymania tego wyjątkowego tytułu! Są pierwszymi beneficjentami rozpoczętego właśnie narodowego programu wspierania najlepszych jednostek naukowych.

Wyłonione KNOW-y już mają imponujące osiągnięcia, m.in.: publikacje w międzynarodowych czasopismach, patenty polskie i europejskie, wynalazki prezentowane na międzynarodowych targach, nagrody zdobywane za granicą za działalność naukową. Plany rozwoju na najbliższe lata też są obiecujące.

Z dziedziny nauk matematycznych – Warszawskie Centrum Nauk Matematycznych będzie rywalizowało z najlepszymi podobnymi instytucjami na świecie i współpracowało z wybitnymi zespołami naukowców. Wyniki prowadzonych badań mogą być wykorzystywane m.in. w kryptografii czy w pracach nad sztuczną inteligencją. Efekty pracy naukowej matematyków mogą też znaleźć zastosowanie w innych dyscyplinach naukowych, takich jak np. medycyna, w której stosuje się wyższą matematykę np. do modelowania wzrostu nowotworów czy w badaniach nad DNA.

Z dziedziny nauk fizycznych – Krakowskie Konsorcjum Naukowe im. Mariana Smoluchowskiego „Materia – Energia – Przyszłość” stworzy silny ośrodek badań interdyscyplinarnych w obszarze nauk fizycznych. Projekty badawcze mają obejmować zagadnienia związane m.in. z fizyką i chemią medyczną, fizyką jądrową i energetyką jądrową, zaawansowanymi materiałami, katalizą i nanotechnologią, fotoniką, spektroskopią i informatyką kwantową. Planuje się, że w 2014 roku w ośrodku otwarte zostanie Narodowe Centrum Promieniowania Elektromagnetycznego dla Celów Badawczych SOLARIS – z pierwszym w Polsce i w Europie Centralnej synchrotronem.

Z dziedziny nauk chemicznych – Warszawskie Akademickie Konsorcjum Chemiczne będzie rozwijać badania w obszarach chemii ogólnej, teoretycznej, medycznej i materiałowej oraz dążyć do tego, by ich efekty mogły być wykorzystywane np. do projektowania, otrzymywania i analizy innowacyjnych produktów. Plan badawczy konsorcjum jest bardzo różnorodny, ponieważ projekty naukowe obejmują m.in.: badania podstawowe, syntezę i badanie związków biologicznie aktywnych, badania nad nowymi źródłami energii, prace z zakresu chemii analitycznej oraz bioanalitycznej. Efektem ma być m.in. lepsze poznanie fizycznych i chemicznych właściwości materiałów używanych w różnych gałęziach przemysłu, a także udoskonalenie diagnostyki medycznej. Poprzez propagowanie i wdrażanie wyników badań Warszawskie Akademickie Konsorcjum Chemiczne chce przypominać społeczeństwu o szczególnej roli chemii dla współczesnej nauki.

Z dziedziny nauk medycznych – Konsorcjum Naukowe Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego i Instytut Farmakologii PAN poświęci się badaniom, które przyczynią się do rozwoju medycyny zindywidualizowanej, czyli terapii dostosowanej do potrzeb konkretnego pacjenta, uwzględniającej czynniki genetyczne, środowiskowe, a także styl życia. Głównym obszarem badawczym mają być choroby cywilizacyjne – nowotwory, choroby układy krążenia, układu nerwowego – z którymi mimo postępu medycyny i technologii pacjenci i lekarze często przegrywają walkę.

Z dziedziny nauk farmaceutycznych – Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego będzie poszukiwać nowych leków syntetycznych i roślinnych. Wyniki swych badań zamierza wdrażać w przemyśle farmaceutycznym (mogą być wykorzystane np. przy produkcji nowych leków przeciwnowotworowych, przeciwwirusowych czy przeciwnadciśnieniowych), w medycynie (mogą np. pomóc w opracowaniu nowych metod diagnozy chorób nowotworowych), ale także w przemyśle biotechnologicznym, kosmetycznym i spożywczym (efekty pracy naukowej mogą być wykorzystane do produkowania tzw. żywności funkcjonalnej, która wzmacnia układ odpornościowy).

Z dziedziny nauk o zdrowiu – Centrum Badań Innowacyjnych w Białymstoku . Badania prowadzone przez Centrum poświęcone będą przede wszystkim poszukiwaniu nowych sposobów diagnozy chorób cywilizacyjnych. Efekty pracy naukowej KNOW mają pomóc m.in. w opracowaniu metod wczesnej wykrywalności różnych chorób, takich jak: rak płuca, guzy mózgu, miażdżyca, niewydolność serca oraz schorzenia układu nerwowego, takie jak choroba Alzheimera. A także w wypracowaniu nowych skutecznych procedur stosowanych w profilaktyce i ochronie zdrowia.

W tych krótkich charakterystykach nie sposób wymienić wszystkich planowanych projektów naukowych i inicjatyw KNOW-ów na rzecz rozwoju nauki i polskiej gospodarki. Istotne jest jednak, by nie pominąć ważnej roli tych jednostek flagowych w przebiegu karier młodych naukowców. Każdy bowiem z KNOW-ów opracował strategię włączania w badania studentów i doktorantów oraz stwarzania młodym naukowcom warunków do jak najszybszego uzyskania samodzielności naukowej. Pomóc w tym mają m.in.: specjalne granty startowe na rozpoczęcie badań, finansowanie własnych projektów badawczych młodych naukowców, wyjazdy na staże do najlepszych ośrodków naukowych na świecie, a także zajęcia na wyspecjalizowanych kursach i w małych grupach, organizacja wykładów i seminariów z udziałem światowej sławy ekspertów z danej dziedziny czy prowadzenie międzynarodowych studiów doktoranckich. KNOW-y przewidziały też stypendia i pomoc materialną dla najzdolniejszych. Wspólnym mianownikiem tych działań jest cel, który wprost wyznaczył sobie gdański KNOW, czyli umożliwienie najzdolniejszym badaczom uzyskania habilitacji jeszcze przed 35. rokiem życia.

Na wypełnienie tych wszystkich planów rząd przewidział specjalne dofinansowanie dla KNOW-ów. Każdy z nich otrzyma nawet po 10 mln zł rocznie. W ciągu pięciu lat nawet 50 mln zł. Ośrodki same zdecydują, na które z ambitnych założeń przeznaczą dodatkowe pieniądze.

Konsekwentnie realizowane zamierzenia powinny sprawić, że polskie Krajowe Naukowe Ośrodki Wiodące staną się miejscami, do których będą – jak za czasów powstawania w Europie pierwszych uniwersytetów – przybywali najlepsi studenci i naukowcy. Miejscami, w których nie tylko będą się rodziły śmiałe projekty naukowe, ale będą też one przekuwane w nowoczesne rozwiązania przemysłowe na miarę XXI wieku.