29 listopada w siedzibie Parlamentu Europejskiego w Brukseli odbyło się spotkanie pod interesującym hasłem Looking behind the metaphors: How to build stairways to excellence in EU regions ?, zorganizowane przez konferencje rektorów Niemiec (HRK), Austrii (UNIKO) i Polski (KRASP), pod patronatem prof. Danuty Hübner, przewodniczącej Komisji ds. Polityki Regionalnej w Parlamencie.

Szczelnie wypełniający salę uczestnicy spotkania przysłuchiwali się debacie poświęconej głównie roli uczelni w polityce regionalnej. Dyskusję, w której zabierali głos przedstawiciele Komisji Europejskiej oraz innych instytucji i organizacji międzynarodowych, a także reprezentanci środowiska akademickiego, zapoczątkowało wspólne wystąpienie prof. Margaret Wintermantel, przewodniczącej HRK i prof. Katarzyny Chałasińskiej-Macukow, przewodniczącej KRASP. To przyciągające uwagę mediów wydarzenie było m.in. następstwem wspólnej inicjatywy konferencji rektorów Niemiec, Austrii, Polski i Węgier, w wyniku której powstał dokument Opinion of four European Rectors’ Conferences on the Future of European Cohesion Policy . Dokument ten, wysoko oceniony w europejskim środowisku akademickim, w wyniku poparcia przez kolejne kraje stał się znanym w kręgach brukselskich stanowiskiem 13 konferencji rektorów.

Mówiąc o udziale KRASP w toczącej się dyskusji na temat przyszłych programów Unii Europejskiej, warto zwrócić uwagę, że naszymi partnerami i sojusznikami są najpoważniejsi gracze na europejskiej scenie akademickiej. Tezę tę ilustruje choćby stanowisko dotyczące Europejskiej Polityki Spójności, przedstawione w formie artykułu Get the balance right between excellence and cohesion , opublikowanego w „Research Europe” w czerwcu 2011, a napisanego wspólnie przez przewodniczących konferencji rektorów Polski, Niemiec i Wielkiej Brytanii.

KRASP uczestniczy także w międzynarodowych przedsięwzięciach o charakterze akademickim, choć niektóre z nich mają także pewien wydźwięk polityczny. Przykładem jest prowadzony przez European University Association (EUA) projekt Autonomy Scorecard . Partnerami EUA w tym projekcie są, obok KRASP, dwie inne konferencje rektorów: Niemiec (HRK) i Danii (Universities Denmark), oraz University of Jyväskylä.

Celem tego, wkraczającego właśnie w końcową fazę realizacji projektu jest porównanie systemów szkolnictwa wyższego w krajach europejskich ze względu na stopień autonomii funkcjonujących w nich uczelni. Porównanie takie to mogłoby – w intencji realizatorów projektu – służyć instytucjom rządowym poszczególnych krajów, a także uczelniom, do oceny stopnia zaawansowania prowadzonych reform systemowych i określenia pożądanych kierunków dalszych zmian. Mówiąc w sposób mniej zawoalowany, projekt miał uświadomić politykom i opinii publicznej, jakie warunki realizacji zadań i możliwości rozwoju rządy poszczególnych państw – tworząc prawo i podejmując inne decyzje – stwarzają swoim uczelniom. Istnieją bowiem liczne przesłanki wskazujące na to, że autonomia uczelni ma istotne znaczenie dla efektywności funkcjonowania systemu szkolnictwa wyższego, a zwiększenie tej autonomii ma m.in. korzystny wpływ na jakość kształcenia.

Nic więc dziwnego, że oficjalna prezentacja raportu podsumowującego zasadniczą część projektu, która miała miejsce w Brukseli 15 listopada, przyciągnęła liczne grono zainteresowanych i znalazła szerokie odbicie w mediach. Niestety, nie w mediach polskich. A wyniki projektu są ciekawe. Przedmiotem analizy było 28 systemów szkolnictwa wyższego w 26 krajach (Niemcy były reprezentowane przez trzy landy), a obejmowała ona cztery obszary funkcjonowania uczelni – organizację, kształcenie, gospodarkę finansową oraz politykę kadrową – scharakteryzowane łącznie przez około 30 wskaźników. Osoby zainteresowane mogą znaleźć raport zawierający wyniki projektu na witrynie EUA – zapewne jeszcze przez pewien czas odsyłacz do niego będzie umieszczony na głównej stronie Stowarzyszenia.

Choć autorzy opracowania celowo nie utworzyli jednej „listy rankingowej” krajów, to choćby pobieżna analiza opublikowanych ocen w każdej z ww. czterech kategorii pokazuje, że czołówkę państw, w których uczelnie cieszą się najwyższym poziomem autonomii, tworzą Estonia, Wielka Brytania i kraje skandynawskie, zaś tabelę zamykają Grecja, Turcja, Cypr i Francja.

Polska we wszystkich kategoriach lokuje się mniej więcej w połowie stawki. Wprawdzie dane analizowane w projekcie zebrano jesienią 2010, czyli przed zmianami ustawowymi, które – m.in. w wyniku wprowadzenia KRK – rozszerzyły autonomię uczelni w zakresie kształcenia, to jednak uwzględnienie nowych regulacji nie spowodowałyby istotnej zmiany naszej pozycji, zwłaszcza że ostatnio w innych krajach także wprowadzono reformy zwiększające poziom autonomii uczelni.

Przedstawione wyniki, będące – mimo problemów związanych z metodyką badań – w miarę rzetelnym odzwierciedleniem stanu faktycznego, pozwalają obalić mity rozpowszechniane w dyskusjach na temat szkolnictwa wyższego w Polsce – zarówno stwierdzenia, że nasze uczelnie mają największą w Europie autonomię, jak też równie nieuzasadnione opinie, że są one niezwykle mocno skrępowane istniejącym ustawodawstwem.

Nie mam już miejsca na opis innych projektów międzynarodowych, w których zaangażowany jest KRASP. Wymienię więc tylko ich nazwy: Accountable Research Environments for Doctoral Education (ARDE) oraz Building Capacity of University Associations in fostering Latin American regional integration (ALFA Puentes). Zaproszenie KRASP do udziału w tych przedsięwzięciach – a także innych, do których realizacji z braku „mocy przerobowych” nie mogliśmy się włączyć – wydaje się dostatecznie przekonującym dowodem na to, że polskie uczelnie akademickie i ich zinstytucjonalizowane przedstawicielstwo w postaci KRASP są w stanie wnieść istotny wkład w proces zmian zachodzących w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego, a nawet wykraczających poza ten obszar. ☐