Obecnie dziewczęta stanowią blisko 60 procent wszystkich studiujących, wśród osób ze stopniem doktora kobiet jest ponad 50 proc. Natomiast wśród osób ze stopniem doktora habilitowanego kobiety stanowią około 30 proc. – akcentowała minister Kudrycka. – Panie stoją na czele Parlamentu Studentów RP, Krajowej Reprezentacji Doktorantów, Rady Młodych Naukowców, Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich. Mamy już 56 kobiet pełniących funkcję rektora. To dokonało się w ostatnich trzech latach – wyliczała prof. Barbara Kudrycka. Podkreśliła też, że potencjał kobiet udaje się coraz lepiej wykorzystywać również dzięki zapisanym w reformie parytetom w organach zarządzających nauką. – Przez wiele lat kobiety praktycznie w nich nie istniały. To był szklany sufit, z którym musiałyśmy się zmagać. Udało mi się jednak przekonać świat akademicki do ustawowego zapisania parytetów, okazało się, że nowe prawo zachęciło kobiety do ubiegania się o stanowiska – zaznaczyła prof. Kudrycka.

Dane przedstawione przez minister nauki i szkolnictwa wyższego nabierają szczególnego charakteru w kontekście poprzedzającego je wystąpienia prof. Magdaleny Środy. – Mówiąc o niezwykłości Marii Skłodowskiej-Curie i jej osiągnięciach, nie sposób pominąć realiów, w jakich żyła – podkreślała profesor. Maria Skłodowska wyjechała na studia do Francji, ponieważ nie mogła studiować ani w Krakowie, ani w Warszawie. Pierwsze trzy kobiety dostały zgodę na uczęszczanie na wykłady w Uniwersytecie Jagiellońskim dopiero w 1894 roku, czyli 530 lat po utworzeniu uczelni. Od 1900 r. kobiety mogły studiować na Wydziale Medycyny i Farmacji UJ. Nadal nie wolno im było jednak studiować nauk ścisłych. W tym czasie Skłodowska-Curie miała już jednego Nobla. Pierwsza habilitacja kobiety w Uniwersytecie Jagiellońskim odbyła się w 1919 roku. W paryskiej Sorbonie kobiety studiowały od 1867 roku, stało się to jednak 610 lat po utworzeniu tej uczelni. Dopiero w 1937 r., czyli już po śmierci Marii Skłodowskiej-Curie, licea żeńskie we Francji zaczęły uczyć według tego samego programu, co licea męskie.

Stypendia, granty, programy

Na jaką pomoc mogą dziś liczyć współczesne kobiety zajmujące się nauką? Jakie formy wsparcia dostępne są dla pań podążających drogą, którą kroczyła Maria Skłodowska-Curie? Jakie inicjatywy wspierają rozwój młodych naukowców w Polsce?

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego realizuje przedsięwzięcia i wprowadza nowe przepisy, które wspierają kobiety na wszystkich etapach edukacji i kariery naukowej. Stypendia dla najlepszych, np. stypendium rektora czy nagroda ministra, premiują wybitne talenty. Diamentowy Grant ustanowiony został po to, aby uzdolnieni studenci, którzy po obronie pracy licencjackiej czy inżynierskiej prowadzą zaawansowane badania naukowe, mogli otrzymać specjalne środki finansowe. Program „Mobilność Plus” umożliwia młodym naukowcom udział w badaniach prowadzonych w renomowanych zagranicznych ośrodkach naukowych. Środki wsparcia finansowego przyznane w ramach tego programu na realizację badań naukowych są wypłacane również podczas trwania urlopu macierzyńskiego. Przerwa związana z urodzeniem dziecka nie powoduje więc utrudnień w pracy naukowej.

POMOST – kolejny instrument wsparcia – jest unikatowym programem finansowej pomocy dla naukowców-rodziców powracających do pracy po przerwie związanej z opieką nad małym dzieckiem oraz dla kobiet w ciąży i bezpośrednio po porodzie, prowadzących badania naukowe. Projekt realizuje Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, pieniądze na ten program przeznacza MNiSW.

Urlopy macierzyński i wychowawczy nie przerywają kariery naukowej – korzystające z nich matki mogą na równych prawach z kolegami ubiegać się o granty badawcze. Granty przysługują np. osobie do 35 roku życia albo takiej, która obroniła doktorat najwyżej pięć lat temu. Można odliczyć od tych wymagań czas spędzony na urlopach macierzyńskich i wychowawczych. Oba urlopy nie są także traktowane jako zaprzestanie działalności naukowej w przypadku uzyskania stypendium naukowego na rok lub kilka lat.

Wsparcie i promocję najbardziej utalentowanych studentek kierunków ścisłych, technicznych, przyrodniczych i medycznych zapewnia organizowany przez MNiSW i magazyn Elle konkurs Dziewczyny Przyszłości. Śladami Marii Skłodowskiej-Curie . W dwóch dotychczasowych edycjach konkursu rozdane zostały stypendia o łącznej wartości 124 tys. zł. MNiSW sfinansowało także wyróżnionym studentkom udział w prestiżowych międzynarodowych konferencjach naukowych.

Trzeba też wspomnieć o zapisach ustawowych, które zapewniają kobietom reprezentację w gremiach decydujących o sprawach nauki. Polska Komisja Akredytacyjna oraz Centralna Komisja ds. Stopni i Tytułów zgodnie z ustawą muszą się kierować „zasadą rzetelności, bezstronności i przejrzystości realizowanych działań oraz dążeniem do wyrównywania udziału kobiet i mężczyzn w swoich pracach”. Kobiety mają też zapewniony co najmniej 30-procentowy udział w składzie Polskiej Komisji Akredytacyjnej.

Nowa nagroda

Również Kongres Kobiet podjął inicjatywę wspierającą utalentowane kobiety zajmujące się nauką. Zwieńczeniem debaty Bo była kobietą … stało się wręczenie ustanowionej w tym roku Nagrody im. Marii Skłodowskiej-Curie. Nagrodę otrzymuje kobieta, która podąża drogą wyznaczoną przez noblistkę i tak jak ona z pasją i zaangażowaniem poświęca swój czas na badania naukowe. Laureatkę wyłoniła kapituła złożona z profesorów, wybitnych naukowców i wykładowców akademickich, zaproponowanych przez MNiSW. Spośród trzynastu zgłoszeń kapituła w składzie: prof. K. Chałasińska-Macukow, prof. K. Grela, mgr inż. T. Kamińska, prof. E. Oleksy, prof. M. Turkiewicz oraz prof. M. Żylicz postanowiła przyznać I nagrodę – 16 500 zł brutto – pani Monice Czapli z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kapituła zdecydowała również o przyznaniu równorzędnych wyróżnień pani Karolinie Adrjanowicz z Instytutu Fizyki Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz pani Jadwidze Sławińskiej z Wydział Fizyki i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Łódzkiego.

Monika Czapla jest absolwentką studiów biotechnologicznych na Wydziale Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego i laureatką programu START dla młodych naukowców Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Swoje zainteresowania naukowe rozwija na studiach doktoranckich w Zakładzie Biofizyki WBBiB UJ. Pracując w laboratorium kierowanym przez dr. hab. Artura Osyczkę prowadzi badania, których celem jest poznanie mechanizmu działania oraz zaburzeń w funkcjonowaniu cytochromu bc1 – białka będącego ważnym ogniwem w procesie przekazywania energii w układach biologicznych. Wyniki pracy grupy badawczej, w skład której wchodzi Monika Czapla, uznano za niezwykle znaczące dla zrozumienia tego procesu, o czym świadczy m.in. ich publikacja w „Science”. ☐