Art. 257 ust. 2 Prawa o szkolnictwie wyższym (PSW) w brzmieniu z 2005 r. stanowi: „Do studiów rozpoczętych przed dniem wejścia w życie ustawy, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4, stosuje się przepisy dotychczasowe”. Mimo dość jasno i generalnie ujętego zakresu regulacji stosowanie tego przepisu budziło wątpliwości. Czy owe „przepisy” to „niektóre przepisy regulaminu studiów” (jak wskazano w stanowisku DSW.6-4020/201/BS/06 z 19 sierpnia 2006 r.), czy jednak wszystkie „przepisy dotychczasowe” (np. a contrario art. 257 ust. 5), więc ustawy z 1990 r. o szkolnictwie wyższym i ustawy z 1997 r. dotyczącej wyższych szkół zawodowych.

W przepisach przejściowych noweli z 2011 r. nie znajdujemy tak generalnego ujęcia przejściowości. Art. 29 ust. 1 stanowi: „Studenci przyjęci na studia przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy oraz w roku akademickim 2011/2012 studiują według programów opracowanych na podstawie dotychczasowych przepisów do końca okresu studiów przewidzianego w programie i planie studiów”. Podobną konstrukcję zastosowano jeszcze do „nie/wnoszenia opłat”. Ta znacznie węższa niż art. 257 ust. 2 regulacja może powodować pytania: co z innymi niż programy aspektami studiów oraz jaki program stosować, gdy dopuszczalne regulaminem studiów ich wydłużenie dokona się ponad okres przewidziany w programie i planie? Spróbujmy przybliżyć możliwe odpowiedzi.

Regulaminy studiów. „Otwarte” egzaminy

Vacatio legis nie przewidziano w szczególności do znowelizowanego brzmienia art. 162 – określającego zawartość regulaminów studiów. Pierwotny projekt i nowe rozporządzenie z 19 lipca 2011 wskazuje jego wejście w życie na 1 października 2011. Biorąc pod uwagę tryb uchwalania i zmian regulaminu studiów w uczelniach, może się okazać, że niektóre nie zdążą dostosować wymogów regulaminów do nowości ustawowych (np. potrzeby niepełnosprawnych, otwarty egzamin dyplomowy). Warto wtedy pamiętać o stanowisku MNiSW z 10 lipca 2006 r. (DSW.6 – 4020/184/BS/06), iż „przepisy regulaminu studiów sprzeczne z przepisami ustawy (…) nie mają mocy obowiązującej”.

Choć nowelizacja znosi wymóg zatwierdzania regulaminów studiów niektórych uczelni przez MNiSW, to rozciąga na wszystkie uczelnie wymóg realizacji w ich treści minimum określonego rozporządzeniem MNiSW. Tematyce regulaminów studiów poświęcimy w całości kolejną publikację w FA. Tutaj wskażę jedynie, iż art. 162 w delegacji do przedmiotowego rozporządzenia przewiduje „tryb przeprowadzania, na wniosek studenta lub promotora, otwartego egzaminu dyplomowego”. Rozporządzenie z 19 lipca 2011 „powtarza” to dosłownie, nie wnosząc w tym miejscu do „warunków, jakim muszą odpowiadać postanowienia regulaminu studiów” nic poza ustawowe minimum. Jeśli i uczelnia również (jednak już tylko w ramach owego „trybu”) nie pogłębi tu regulacji, to być może pozostanie jej uwzględniać tryb wskazany we wniosku studenta. Chcąc zaś np. wyeliminować rejestrowanie dźwięku i obrazu przez dumnego ojca egzaminowanego studenta czy obecność licznej rodziny i sąsiadów osobolimitami „otwartości”, musi pamiętać, że uczelnia może regulaminem określać tylko tryb egzaminu, a nie warunki.

Zmiany w pomocy materialnej

Od 1 października 2011 r. nie będzie podstaw prawnych do wypłacania stypendium na wyżywienie czy mieszkaniowego, nawet gdyby zostało przyznane wcześniej. Ponadto jedynie do 40 proc. puli stypendialnej będzie można wydać na stypendia rektora dla najlepszych studentów, a liczba tych stypendiów nie może przekroczyć 10 proc. liczby studentów każdego kierunku.

Chcąc zrealizować oczekiwania studentów, którzy liczyli na stypendium za wynik w nauce lub sporcie na gruncie kryteriów zawartych w regulaminach uczelni w roku akademickim 2010/11, warto rozważyć zachowanie dotychczasowych kryteriów w granicach dopuszczalnych znowelizowaną ustawą. Nie można wykluczyć odpowiednio wysokiego ustalenia „poprzeczki” osiągnięć naukowych czy artystycznych, by minimalizować kwoty środków wydane na ich docenienie, a maksymalizować wypłaty „za średnią”. Gdyby „osiągnięcia” wymagane do stypendium rektora w uczelni przekraczały wymogami „wybitne osiągnięcia” wymagane do stypendium MNiSW, mogłoby to zachęcać do ich kwestionowania, m.in. dlatego katalog osiągnięć MNiSW przewidziany rozporządzeniem nie powinien być otwarty.

Studia doktoranckie

Nie znajdziemy także w noweli ustawowego, generalnego vacatio legis dla studiów doktoranckich. Według art. 2 ust. 1 student to osoba kształcąca się na studiach wyższych (pkt 18k), a doktorant – uczestnik studiów doktoranckich (pkt 18l). W art. 2 ust. 2. zachowano domniemanie, iż: „Ilekroć w ustawie jest mowa o studiach, bez bliższego określenia – rozumie się przez to studia wyższe, czyli studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie” (pkt 5). Tak więc PSW nadal nie zawiera podstaw, by doktoranta uznać za szczególny rodzaj studenta i rozciągnąć przejściowość z art. 29 na doktorantów, uzyskując ją chociażby do programów i odpłatności.

Jednak projekt rozporządzenia w sprawie kształcenia na studiach doktoranckich w uczelniach i jednostkach naukowych zawiera § 16 o konstrukcji analogicznej do art. 257 ust. 2 PSW z 2005 i brzmieniu: „Do studiów doktoranckich rozpoczętych i niezakończonych przed dniem 1 października 2012 r. stosuje się przepisy dotychczasowe”. Z uwagi jednak na podustawową rangę, podpisanie takiej treści w rozporządzeniu nie wyłączy obowiązywania przepisów ustawy, dotyczących studiów doktoranckich już od 1 października 2011.

Urlopy, stypendia i postępowania habilitacyjne

Pewne problemy mogą wynikać ze stosowania art. 25 ustawy nowelizującej. Według niego: „Nauczycielom akademickim, którym wszczęto przewód habilitacyjny na podstawie przepisów dotychczasowych, przygotowującym rozprawę habilitacyjną przysługuje w okresie dwóch lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy płatny urlop naukowy na dotychczasowych zasadach”. Zakładając, że art. 33 („1. Przewody doktorskie i habilitacyjne oraz postępowania o nadanie tytułu profesora, niezakończone do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, są prowadzone na podstawie przepisów dotychczasowych. 2. W okresie dwóch lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, na wniosek osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora lub doktora habilitowanego albo tytułu profesora, mogą być prowadzone przewody doktorskie i habilitacyjne oraz postępowania o nadanie tytułu profesora na podstawie przepisów dotychczasowych albo przewody doktorskie, postępowania habilitacyjne oraz postępowania o nadanie tytułu profesora na podstawie przepisów ustawy, o której mowa w art. 2, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą”) nie obejmuje usuwanego z PSW art. 134 ust. 2 („Nauczyciel akademicki przygotowujący rozprawę habilitacyjną może otrzymać płatny urlop naukowy w wymiarze nieprzekraczającym sześciu miesięcy”), konieczne było dodanie art. 25. Jednak art. 25 wchodzi w życie dopiero 1 października 2011. By po 1 października urlop uzyskać lub wykorzystać, należy jednak pójść „starą ścieżką”, korzystając z art. 25 przepisów przejściowych. Dlaczego jednak urlop, przyznany przed 1 października 2011 na podstawie art. 134 ust. 2 PSW, wykluczać miałby skorzystanie po 1 października 2011, po częściowym lub nawet całkowitym jego wykorzystaniu, wybór „nowej ścieżki”?

W odróżnieniu od powyższego zagadnienia urlopu, brak przepisu przejściowego do art. 22 ust. 1 ustawy dotyczącej stopni i tytułu, w którym wykreślono możliwość stypendiów dla osób, które przygotowują się do wszczęcia przewodu habilitacyjnego, sugeruje, że takowe stypendium nie przysługuje, nawet jeśli osoba wybiera starą ścieżkę, bo art. 33 wydaje się dotyczyć przepisów dotyczących awansu (przesłanek i procedury), nie zaś związanych z jego podjęciem przywilejów urlopowo-finansowych.

Kandydaci do awansu naukowego powinni pamiętać, że postępowań wszczętych po 1 października 2011 (nawet 30 września 2013), ale (z wyboru) na „starych zasadach”, dotyczy art. 33 ust. 1, który nie mówi przecież, że „wszczęte i niezakończone” postępowania prowadzi się na „starych zasadach” do końca, a stanowi jedynie, iż można „stare zasady” stosować „w okresie dwóch lat od dnia wejścia w życie” nowelizacji. Może się przecież zdarzyć, że postępowanie wszczęte będzie np. 1 stycznia 2012 wg (wyboru) „starych zasad”, ale (z uwagi choćby na kwestie proceduralne czy uchylenie decyzji przez sądy administracyjne) do 1 października 2013 finału postępowania nie będzie.