Kapitał myśli naukowej, kapitał zaufania i kapitał współpracy to kluczowe wartości, które pomogą Europie w walce z kryzysem i podejmowaniu wyzwań cywilizacyjnych. Inwestycje w badania, rozwój i innowacje to najlepsza droga do przeciwdziałania kryzysom gospodarczym. To budujące, że Europa chce, zwłaszcza w trudnych chwilach, stawiać tak mocno na kapitał intelektualny. To także droga do tego, aby rozwijając narodowe silne marki nowoczesnych produktów, budować wspólną markę innowacyjnej Europy – mówiła minister Barbara Kudrycka, podsumowując dwa dni obrad europejskich ministrów w Sopocie.

20 lipca – konferencja Intellectual Capital – Creative Impact poświęcona Europejskiej Przestrzeni Badawczej (European Research Area). 21 lipca – nieformalne posiedzenie Rady UE ds. Konkurencyjności (COMPET). Nadmorski Sopot na dwa dni stał się centrum jednych z najważniejszych wydarzeń polskiej prezydencji w obszarze nauki i szkolnictwa wyższego.

Wspólnota mądrości i możliwości

Przyszłość uniwersytetów europejskich, rola badań i nauki w procesie wychodzenia z kryzysu gospodarczego, usprawnienie transferu wiedzy, wspieranie karier młodych naukowców i wzmacnianie mobilności w nauce – to tematy, które były omawiane podczas konferencji Intellectual Capital – Creative Impact, poprzedzającej nieformalną Radę ds. Konkurencyjności. Spotkanie zgromadziło delegacje z dwudziestu siedmiu państw członkowskich UE, w tym wielu europejskich ministrów ds. badań, przedstawicieli Komisji Europejskiej, na czele z komisarz ds. badań, innowacji i nauki – Maire Geoghegan-Quinn, a także delegacje Sekretariatu Generalnego Rady Unii Europejskiej oraz krajów EFTA. Konferencja koncentrowała się na zagadnieniach związanych z tworzeniem i funkcjonowaniem Europejskiej Przestrzeni Badawczej, która została utworzona w 2000 r. w celu zapewnienia spójności i zwiększenia roli oraz oddziaływania badań naukowych w Europie. Europejska Przestrzeń Badawcza ma zapewnić lepsze wykorzystanie europejskich zasobów i placówek naukowych, zwiększenie inwestycji prywatnych w badania i rozwój, a także większą mobilność badaczy.

Otwierając sopocką konferencję, minister Kudrycka podkreśliła, że kluczowym celem spotkania jest zainicjowanie dyskusji o kapitale intelektualnym jako o wartości, która może zapewnić Europie wyższy poziom innowacyjności i konkurencyjności, co przełoży się na sukces kontynentu na arenie globalnej. Zaznaczyła, że kapitał intelektualny powinien być dziś rozumiany jako wspólnota mądrości i talentów, wiedzy i doświadczeń, instytucji i infrastruktury oraz szans i możliwości. Prof. Kudrycka przypomniała także polski postulat podnoszenia i wyrównywania poziomów kapitału intelektualnego w całej Europie. – Uwolnienie talentów Europejczyków i pełniejsze wykorzystanie kapitału intelektualnego, który jest bogactwem wszystkich europejskich narodów, staje się najwłaściwszą drogą do dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego – podkreśliła. Za niezbędne do realizacji tego celu uznała takie ukierunkowanie reform m.in. w zakresie nauki, gospodarki i edukacji oraz nakierowanie inwestycji (np. na podnoszenie kwalifikacji i kompetencji, rozbudowę infrastruktury, w tym badawczej i edukacyjnej), które w większym stopniu umożliwi wykorzystanie w przyszłości potencjału wszystkich regionów oraz państw Europy.

Komisarz ds. badań, innowacji i nauki Maire Geoghegan-Quinn powiedziała w swoim wystąpieniu, że w obecnej sytuacji ekonomicznej ERA odgrywa rolę szczególnie istotną. Europa, zdaniem komisarz, potrzebuje najlepszych umysłów, które wspólnie prowadzić będą najwyższej jakości badania, będące źródłem innowacji stanowiących fundament rozwoju Europy. Maire Geoghegan-Quinn wskazała również na potrzebę wykorzystania kapitału intelektualnego Europy w kontekście współczesnych wyzwań społecznych, a wśród nich kwestii związanych ze zmianami klimatycznymi, żywnością, bezpieczeństwem energetycznym czy starzejącym się społeczeństwem. Komisarz stwierdziła, że zadaniem państw europejskich jest budowanie wolnej od barier przestrzeni naukowej. – Europejska Przestrzeń Badawcza potrzebuje nas wszystkich. Nie ma możliwości, by ten projekt mógł zakończyć się niepowodzeniem – dodała.

Panele dyskusyjne poświęcone przyszłości europejskich uniwersytetów (Europe’s intellectual capital – Better value for universities), lepszemu połączeniu nauki i gospodarki w Europie (Europe’s intellectual capital – Better value for innovation) oraz budowaniu nowych szans dla naukowców (Europe’s intellectual capital – Better value for researchers) moderowali: prof. Sergio Bertolucci – dyrektor CERN ds. badań i obliczeń komputerowych, Leszek Borysiewicz – rektor Uniwersytetu w Cambridge, Ben Verwaayen – CEO Alcatel-Lucent.

Owocny dzień obrad zwieńczyło wieczorne spotkanie w Stoczni Gdańskiej.

– Jestem bardzo dumna, że mogliśmy naszych gości zaprosić do historycznego miejsca, w którym tak wiele dla Polski i Europy się zaczęło… Mogliśmy przypomnieć, że to tam w 1980 roku narodził się wielki wolnościowy ruch robotników i inteligentów, który później odmienił nasz kontynent. Taka solidarność również dziś potrzebna jest Europie. I o tym mówimy przecież w wielu wymiarach naszej prezydencji. Wskazałam naszym gościom, że przesłanie polskiej prezydencji zawarte w naszym logo przypomina taki marsz ku wspólnym celom, marsz ku wyzwaniom, marsz solidarnej Europy XXI wieku! Jestem tym bardziej dumna, kiedy koledzy ministrowie następnego dnia podkreślali, że byli pod wrażeniem tego wieczornego spotkania, gdzie stykała się historia i nowoczesność, doświadczenie i młodość, przeszłość i przyszłość. Słyszałam wielokrotnie, że na długo zapamiętają to polskie prezydencyjne posłanie solidarności, energii i nowoczesności – podsumowała minister Kudrycka.

Horyzont 2020

Nieformalne posiedzenie Rady ds. Konkurencyjności dedykowane było przede wszystkim pracom nad przyszłym Programem Ramowym Badań i Innowacji Horyzont 2020. Co ciekawe, współautorką zwycięskiej nazwy dla nowej perspektywy jest nasza rodaczka, nauczycielka w Technikum Elektronicznym w Połańcu – pani Beata Zyngier.

Polska prezydencja przypada w historycznej chwili debaty nad kształtem przyszłego programu ramowego o ogromnej wartości kilkudziesięciu miliardów euro. Dlatego priorytetami w obszarze badań naukowych są: prostszy i bardziej zharmonizowany przyszły Program Ramowy UE w zakresie badań i innowacji oraz więcej synergii między tym programem a polityką spójności. Następca 7. Programu Ramowego uruchomiony zostanie 1 stycznia 2014 r. i połączy w sobie trzy unijne instrumenty: Program Ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego, Program Ramowy na rzecz Konkurencyjności i Innowacji (CIP) oraz Europejski Instytut Innowacji i Technologii (EIT). Zapewnienie większej synergii i harmonizacji między różnymi instrumentami, zwłaszcza między funduszami polityki spójności a programem Horyzont 2020, przyczyni się do szybszego stworzenia w pełni zintegrowanej ERA. Zastosowanie harmonijnych zasad i warunków uczestnictwa w różnych programach ułatwi uczestnictwo podmiotów badawczych z krajów, które obecnie w małym stopniu korzystają z dostępnych instrumentów. Kształt Horyzontu 2020 powinien zapewniać integrację działań wszystkich partnerów w tzw. trójkącie wiedzy (badania – edukacja – innowacje) oraz kłaść szczególny nacisk na transfer wiedzy, zarówno przez wdrożenia wyników badań, jak i mobilność studentów i naukowców, dla wzmocnienia gospodarki Unii Europejskiej.

Priorytetem polskiej prezydencji, szczególnie akcentowanym na spotkaniu Rady, było uproszczenie zasad dostępu do środków dedykowanych na badania naukowe, niwelowanie barier finansowych i administracyjnych, a także silniejsze powiązanie programu ramowego z funduszem spójności. – W czasie kryzysu ekonomicznego, z którym boryka się dziś Europa, decyzje ministrów odpowiedzialnych za obszar nauki stają się szczególnie istotne. To badania naukowe są bowiem ważnym motorem rozwoju społecznego i gospodarczego – uzasadniała minister Barbara Kudrycka. Z kolei europejska komisarz ds. badań, innowacji i nauki, Máire Geoghegan-Quinn, przypomniała, że komisja zaproponowała 46-procentowy wzrost budżetu na finansowanie badań. Podkreślała też, że program finansowania badań Horyzont 2020 służyć ma przede wszystkim podnoszeniu jakości badań naukowych i pomóc w poszukiwaniu rozwiązań najbardziej aktualnych problemów społecznych związanych ze zdrowiem, bezpieczeństwem, zmianami klimatycznymi oraz energią. – By grać w lidze mistrzów, trzeba mieć bardzo dobrą ligę krajową – mówiła komisarz, podkreślając znaczenie inwestowania w naukę i wspierania naukowców na poziomie państw członkowskich UE.

Zoltan Csefalvay, węgierski minister gospodarki, dodał, że aby osiągnąć ten cel, konieczne jest jednak podjęcie szybkich i konkretnych zmian. – Czas pozostały do wprowadzenia programu wszystkie unijne kraje muszą wykorzystać na intensywne przygotowania, reformy szkolnictwa wyższego, które pozwolą nam wykorzystać efektywnie pieniądze w ramach programu – zaznaczył.

Z kolei Anette Schavan, niemiecka minister oświaty i badań, zaapelowała dodatkowo, by pracując nad programem Horyzont 2020, wnikliwie analizować zmiany demograficzne w kolejnych latach. Podkreśliła też, że nie należy zapominać, że Europa jest i powinna pozostać kuźnią talentów. – Musimy dać młodemu pokoleniu wyraźny impuls, który umożliwi rozwijanie tych talentów i wzmocni innowacyjność – mówiła niemiecka minister.

Komisarz Máire Geoghegan-Quinn poinformowała, że zagadnieniami, które obejmie Horyzont 2020 na lata 2014-2020, będą m.in. networking, rozwój zasobów ludzkich i tworzenie innowacyjnych klastrów. Wskazała także, że inwestycje w badania naukowe i innowacje to droga do wyjścia z kryzysu. – Państwa takie jak Francja, Niemcy czy też Irlandia, które przechodzą obecnie poważne trudności gospodarcze, podnoszą swoje budżety na naukę i badania naukowe – stwierdziła. Komisarz zapowiedziała, że pierwsze propozycje dotyczące szczegółów realizacji programu Horyzont 2020 będą omawiane na forum rady UE w grudniu tego roku. ☐