Mobilność między Unią Europejską a państwami Partnerstwa Wschodniego to motyw przewodni konferencji, która zgromadziła w Centrum Nauki Kopernik 300 uczestników. Spotkanie pod hasłem Wschodni wymiar mobilności zorganizowały wspólnie polska prezydencja oraz Komisja Europejska. Wydarzenie potwierdziło, jak ogromną rolę w rozwoju Europy odgrywa dzielenie się wiedzą i doświadczeniami oraz nieustanne stymulowanie dialogu i zacieśnianie współpracy międzynarodowej.

Tym razem jednak debata o jednym z kluczowych priorytetów polskiego przewodnictwa w UE angażowała w sposób szczególny Armenię, Azerbejdżan, Białoruś, Gruzję, Mołdowę i Ukrainę. To właśnie z tymi sześcioma krajami Unia Europejska buduje od 2009 roku nową jakość relacji w ramach programu Partnerstwa Wschodniego. Kluczową intencją zainaugurowanego w 2009 roku programu jest zbliżenie i pogłębienie współpracy państw Europy Wschodniej i Kaukazu Południowego z UE. Pomysłodawcami partnerstwa są Polska i Szwecja, a główne cele programu zakładają stopniową integrację sześciu wschodnich sąsiadów z unijnymi politykami, gospodarką i prawem. Dzięki unijnym wartościom, standardom i normom partnerstwo dąży do rozwoju współpracy w dziedzinach praw człowieka, gospodarki rynkowej, zrównoważonego rozwoju, dobrego zarządzania, bezpieczeństwa energetycznego i wielu innych. Partnerstwo Wschodnie prowadzi również do umacniania kontaktów międzyludzkich, pogłębiania współpracy naukowej oraz kulturalnej. Rozwój stosunków z państwami Europy Wschodniej, w tym dalszy rozwój Partnerstwa Wschodniego, jest jednym z najważniejszych priorytetów polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej. Konferencja Wschodni wymiar mobilności to niewątpliwie znaczący wkład w przygotowanie Szczytu Partnerstwa Wschodniego, który odbędzie się 29-30 września 2011 w Warszawie.

Wolność w mobilności

Współorganizowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego spotkanie, będące pierwszą ekspercką konferencją poświęconą Partnerstwu Wschodniemu, było w dużej mierze dedykowane edukacji i nauce. Dobre praktyki, nowe inicjatywy i narzędzia wspierania mobilności w zakresie szkolnictwa wyższego, nauki i badań stały się tematem szeregu konferencyjnych dyskusji, sesji plenarnych czy też paneli informacyjnych. W trakcie spotkania, w którym udział wzięli m.in. przedstawiciele ministerstw, uniwersytetów, ośrodków badawczych i narodowych agencji programów UE, poruszono także kwestie związane z kształtowaniem nowej generacji programów UE w perspektywie finansowej 2014-2020. Ważny głos na ten temat należał do gości z krajów Partnerstwa Wschodniego. W konferencji wzięli również udział studenci, nauczyciele, przedstawiciele stowarzyszeń, fundacji oraz instytucji kulturalnych, edukacyjnych i sportowych.

Omawiano programy i narzędzia służące promocji międzynarodowej mobilności w zakresie nauki i badań. Szczególną uwagę poświęcono inicjatywie Euraxess, która oferuje bezpłatną pomoc prawno-administracyjną naukowcom poruszającym się po Europie w celu prowadzenia prac badawczych oraz instytucjom ich goszczącym. Dyskutowano także o tym, w jaki sposób Europejskie Ramy Kwalifikacji mogą się przyczynić do poprawy mobilności osób uczących się i pracujących. Oddzielna sesja dedykowana była programom Erasmus Mundus i Tempus. Nie zabrakło rozważań nad funkcjonowaniem programu Marie Curie Actions, który promuje mobilność naukowców, oferując im stypendium pod warunkiem, że uczestnik wyjedzie z kraju i przez jakiś czas będzie pracować poza jego granicami.

W bogatym programie dwudniowej konferencji szczególne miejsce zajęła debata ministrów, podczas której rozmawiano o tym, jakie działania należy podjąć, żeby wzmocnić rozwój kontaktów międzyludzkich między UE a krajami Partnerstwa Wschodniego. Zastanawiano się nad kolejnymi krokami, kierunkami na przyszłość oraz praktycznymi zaleceniami dotyczącymi poprawy mobilności między Unią Europejską a państwami Partnerstwa Wschodniego. Z wypowiedzi wielu uczestników spotkania płynęła chęć dalszego rozwoju obopólnej współpracy oraz nieustannego usprawniania narzędzi zwiększających mobilność.

Obecna na konferencji minister nauki i szkolnictwa wyższego, prof. Barbara Kudrycka, omawiając kwestie, jakie zostaną poruszone w ramach kolejnego etapu programu partnerstwa podkreśliła, że wierzy w pozytywny rozwój działań oraz postęp w efektach podejmowanych inicjatyw. – Dziesiątki tysięcy studentów korzystających z programów mobilności są znakomitym potwierdzeniem sukcesu dotychczasowych praktyk wewnątrz Unii Europejskiej – zaznaczała minister. Według prof. Kudryckiej wiadomo już dziś, że również współpraca ze wschodnimi partnerami może układać się sprawnie. Niezbędne jest jednak powiększenie skali działań zapewniających szerszemu gronu uczestników udział w programach mobilności. Pozostają sprawy techniczne, takie jak wizy czy pozwolenia na pracę, ale równie istotne jest kompleksowe informowanie ludzi ze wschodnich krajów o istniejących programach oraz zachęcanie osób z państw Unii Europejskiej do odwiedzania krajów Partnerstwa Wschodniego.

– Mobilność jest ucieleśnieniem wolności, głęboko wpisanej w idee wspólnoty europejskiej – podkreślała w swoim wystąpieniu prof. Kudrycka. Według minister, wszystkie państwa członkowskie powinny dokładać starań, by wzmacniać finansowanie i promocję programów mobilnościowych dla młodzieży, nauczycieli akademickich czy badaczy. – Dlatego też polska prezydencja postuluje włączenie do programów mobilności, np. programu Erasmus, państw Partnerstwa Wschodniego. Zależy nam na tym, aby studenci z krajów Partnerstwa Wschodniego korzystali z programu Erasmus na tych samych zasadach, jak studenci UE – zaznaczała prof. Kudrycka. Minister mówiła o potrzebie otwarcia się na bezpośrednie kontakty międzyludzkie. Wspomniała również o powiązanej z tematem mobilności oraz dyskutowanej obecnie na forum europejskim sprawie zacieśniania granic Schengen, zwłaszcza w obliczu ostatnich wydarzeń politycznych na południu Europy. Podkreśliła, że granice powinny pozostać otwarte, o ile jest to możliwe, wyrażając zainteresowanie długofalowymi zmianami w obecnym systemie. – Mobilność sprzyja wzajemnemu zaufaniu, zrozumieniu i szacunkowi, a intelektualne partnerstwo jest koniecznym i naturalnym prekursorem pozytywnych kontaktów politycznych – dodała prof. Kudrycka.

Nowe relacje

W konferencji dedykowanej kwestii mobilności w ramach Partnerstwa Wschodniego nie mogło zabraknąć głosu komisarz UE ds. edukacji, kultury, wielojęzyczności i młodzieży, Androulli Vassiliou, która potwierdziła, że mobilność ma nieocenioną wartość dla rozwijania otwartości na świat oraz poszerzania horyzontów zarówno jednostek, jak i całych społeczeństw. Komisarz zachęcała osoby i instytucje do wykraczania poza granice wyobraźni, do łamania historycznych uprzedzeń i stereotypów dziedziczonych z poprzednich epok. Na takim myśleniu, zdaniem Vassiliou, zbudowana jest idea Unii Europejskiej, która za pomocą działań wspierających mobilność tworzy i kształtuje nowe relacje między studentami, nauczycielami, naukowcami czy badaczami. Odwołując się do wypowiedzi minister Kudryckiej, komisarz zaznaczyła, że nieformalne więzi instytucjonalne odgrywają istotną rolę w tworzeniu optymalnych warunków do budowania korzystnych formalnych stosunków politycznych. – Mobilność przygotowuje ludzi do życia i pracy w społeczeństwie wiedzy. To bardzo ważne doświadczenie, dlatego takie istotne miejsce zajmuje w polityce Unii Europejskiej – powiedziała komisarz Vassiliou. Wciąż jednak pewne kwestie wymagają usprawnienia. Wśród nich chociażby sprawa uznawalności kwalifikacji. Konferencja bez wątpienia w znaczący sposób rozwinęła dyskusję na temat tych konkretnych kwestii. Kończąc wypowiedź komisarz podkreśliła, iż Unia Europejska gotowa jest udzielić wsparcia zarówno inicjatywom związanym z Partnerstwem Wschodnim, jak i wszystkim przedsięwzięciom pogłębiającym relacje międzyludzkie oraz międzypaństwowe.

Podsumowując konferencję, minister Kudrycka wskazała, że zarówno przekonanie uczestników konferencji o ogromnym znaczeniu mobilności, jak i zapewnienie zwiększenia finansowania unijnego na wsparcie mobilności pozwalają mieć nadzieję na rozszerzenie liczby państw uczestniczących w programie Erasmus. Minister wyjaśniała, że ważne jest nie tylko likwidowanie barier formalnoprawnych i upraszczanie procedur. Istotna jest także kwestia zwiększenia funduszy unijnych na finansowanie działań wspierających mobilność.

W latach 2014-2020 w Unii Europejskiej będzie obowiązywała nowa perspektywa finansowa. W jej ramach Komisja Europejska przedstawi nowe pomysły na gospodarowanie funduszami unijnymi, również tymi związanymi z mobilnością studentów i naukowców. Budujące było zatem zapewnienie komisarz Vassiliou o zwiększeniu budżetu unijnych programów edukacyjnych, wspierających mobilność uczniów, nauczycieli, studentów i pracowników nauki.

W opracowanym na zakończenie konferencji dokumencie uczestnicy spotkania m.in. zaapelowali o wzmocnienie uczestnictwa podmiotów z krajów partnerskich w programach Unii Europejskiej, w tym wspierających mobilność, dalsze wykorzystanie istniejących instrumentów unijnych oraz szersze otwieranie nowej generacji programów na rzecz zacieśniania kontaktów międzyludzkich. Stwierdzili także, że dalszy rozwój współpracy UE z krajami partnerskimi powinien być wspierany poprzez sformułowanie programów nowej generacji w dziedzinie kultury, edukacji, młodzieży, nauki, badań i sportu oraz zapewnienie odpowiednich środków finansowych na ich realizację. Zaznaczono również, że programy europejskie w nowej perspektywie finansowej 2014-2020 powinny uwzględniać potrzeby państw Partnerstwa Wschodniego. Zwrócono także uwagę na korzyści, jakie wynikają z przyjętych w bieżącym roku przez instytucje UE dokumentów, ułatwiających dostęp obywateli krajów partnerskich do unijnych programów i agencji. ☐