Rada Nauki powstała w wyniku likwidacji w 2005 roku Komitetu Badań Naukowych, organu administracji rządowej do spraw polityki naukowej i naukowo-technicznej, zarządzającego finansowaniem badań naukowych od 1991 roku. Wyłaniany w bezpośrednich wyborach przez pracowników nauki, mających co najmniej stopień doktora, Komitet Badań Naukowych odegrał kluczową rolę we wprowadzeniu systemu grantowego oraz w działaniach na rzecz poprawy jakości jednostek naukowych. Powołana w jego miejsce Rada Nauki, organ o jedynie opiniodawczo-doradczym charakterze i o znacznie ograniczonej samorządności, kontynuowała dzieło Komitetu, organizując między innymi ostatnich dwanaście z czterdziestu przeprowadzonych dotychczas konkursów grantowych, sześć konkursów projektów rozwojowych, dwukrotnie dokonując oceny parametrycznej jednostek, opiniując szereg przygotowywanych przez Ministerstwo aktów prawnych oraz przygotowując opinie dotyczące szerokiego spektrum wniosków o finansowanie badań.

Podsumowując działalność Rady Nauki musimy z żalem stwierdzić, że jej rola w kształtowaniu polityki naukowej państwa znacznie zmalała w porównaniu z oddziaływaniem KBN w tej sferze. Przygotowywane przez nas opinie, szczególnie dotyczące podstawowych dla finansowania badań aktów prawnych, nie znajdowały w dostatecznym stopniu odbicia w ich końcowym kształcie. Prawne umocowanie Rady Nauki, wyznaczające dla niej w praktyce wyłącznie funkcje opiniodawcze, bez możliwości wywierania jakiegokolwiek realnego wpływu na inicjatywy ustawodawcze Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, nie pozwoliło naszym zdaniem na pełne wykorzystanie potencjału intelektualnego i organizacyjnego środowiska naukowego reprezentowanego przez Radę. Pragniemy jednak podkreślić, że w naszych działaniach staraliśmy się kontynuować dobre tradycje KBN, kładąc szczególny nacisk na konieczność konkursowego trybu rozdzielania środków, powiązania kryteriów jakościowych z decyzjami o finansowaniu podstawowych jednostek naukowych czy wreszcie dbaniem o obiektywność procesu oceny wniosków grantowych.

Rada Nauki stwierdza, że mimo wielokrotnych obietnic kolejnych rządów RP finansowanie badań naukowych z budżetu państwa pozostaje w Polsce na żenująco niskim poziomie. Wydatkowanie na badania kwoty średnio 25 euro rocznie na jednego obywatela naszego kraju lokuje nas na jednym z ostatnich miejsc wśród krajów europejskich i pozostaje w sprzeczności z obowiązkiem wypełniania przez Polskę postanowień strategii lizbońskiej.

W okresie ostatnich kilku lat nakłady budżetu na badania zostały istotnie uzupełnione o znaczne środki płynące z Unii Europejskiej, kierowane głównie na inwestycje o charakterze infrastrukturalnym. Polska może i powinna wykorzystać stworzony w ten sposób fundament w celu dokonania istotnego postępu w badaniach podstawowych oraz zwiększenia roli nauki w rozwoju gospodarczym. Środki unijne, dostępne jedynie w określonej perspektywie czasowej, nie mogą jednak zastąpić środków budżetowych, bez zwiększenia których nie będzie możliwa realizacja szeroko propagowanego przez władze hasła „budowania na wiedzy”. Mądre inwestowanie, szczególnie w te dziedziny nauki, które nie odbiegają swoim poziomem i osiągnięciami od najlepszych wyników na świecie, oraz w te najbardziej istotne dla postępu technologicznego i cywilizacyjnego kraju, powinno być priorytetem każdego rządu i każdej odpowiedzialnej siły politycznej.

Rada Nauki pragnie szczególnie zwrócić uwagę na los młodego pokolenia polskich badaczy oraz na konieczność stworzenia dla nich lepszej perspektywy rozwoju. Uważamy, że następujące z roku na rok pogarszanie się warunków płacowych środowiska naukowego szczególnie dotyka młodych uczonych w początkowej fazie kariery naukowej. Niskie uposażenia i brak stabilności zatrudnienia powodują szeroki odpływ najzdolniejszej młodzieży do innych sfer życia społecznego i gospodarczego lub też zmuszają do kontynuacji kariery zawodowej za granicą. Apelujemy do rządu i wszystkich reprezentowanych w Sejmie sił politycznych o podjęcie wspólnych energicznych działań na rzecz zmiany sytuacji w tym zakresie.

Przyjęty w ostatnim czasie przez Sejm RP zbiór aktów normatywnych regulujących finansowanie badań naukowych oraz zasady działania instytucji prowadzących badania, określany jako „reforma nauki”, może stanowić, zdaniem Rady Nauki, jedynie punkt wyjścia do rzeczywistych głębokich i koniecznych przemian, jakie należy podjąć. Pragniemy również zaznaczyć, że wprowadzone przez nowe ustawy zmiany, w naszej ocenie charakteryzuje daleko idąca ostrożność w tworzeniu całościowej wizji systemu organizacji nauki w Polsce.

Rada Nauki wiąże duże oczekiwania z nowymi regulacjami dotyczącymi ustroju Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) oraz z utworzeniem Narodowego Centrum Nauki (NCN). Równocześnie wyrażamy nadzieję, że obie te instytucje podejmą szybkie i sprawne działania, mające na celu utrzymanie ciągłości finansowania grantowego indywidualnych uczonych i zespołów badawczych. Mamy również nadzieję, że powoływany do życia Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych (KEJN) będzie w przyszłości dokonywał nie tylko oceny poziomu naukowego jednostek, ale będzie miał również znaczący wpływ na tworzenie kryteriów tej oceny. Licząc na sprawne wprowadzenie w życie ustaw o NCN i KEJN, mamy w pamięci trudny start przy tworzeniu NCBR i dlatego podzielamy powszechne obawy środowiska naukowego, co do mogących wystąpić w 2011 zakłóceń w procesie rozdziału środków grantowych, szczególnie przez znajdujące się we wstępnej fazie organizacji Narodowe Centrum Nauki.

Rada Nauki kończy swoją działalność w przekonaniu wypełnienia, w najlepszy możliwy sposób, swoich zadań i zobowiązań, zarówno wobec środowiska naukowego, jak i władz państwowych. Równocześnie pragniemy wyrazić serdeczne podziękowania pracownikom Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego wspierającym działania Rady, zarówno w aspekcie merytorycznym, jak i organizacyjnym. Nasze szczególne podziękowania kierujemy do kończących swoją misję opiekunów sekcji konkursów grantowych za ich wieloletnią ofiarną pracę na rzecz środowiska naukowego.

Warszawa, 17 grudnia 2010 r .