Czas na komercjalizację badań

Papier, druk, proch i zegar pojawiły się w Chinach kilkaset lat wcześniej niż w Europie, ale były zaledwie kaprysem, zabawką władców. To na naszym kontynencie wynalazki wpływały na społeczeństwa – bez druku nie byłoby reformacji, a bez zegara maszyny parowej. Wszystko dzięki włączeniu nauki w gospodarczy krwiobieg. Konferencja dotycząca problematyki komercjalizacji badań została zorganizowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego 10 grudnia 2010 r.

Rocznie wszystkie polskie uczelnie na sprzedaży efektów swoich prac badawczo-rozwojowych zarabiają około 100 mln dolarów. To mniej niż przychód amerykańskiego University of Columbia, który w 2009 r. uzyskał w ten sposób aż 143 mln dolarów. Brytyjskie uczelnie na swoich badaniach i odkryciach uzyskują nierzadko więcej niż roczne nakłady polskiego państwa na badania i rozwój. – W Polsce udział pozabudżetowych środków w finansowaniu nauki wciąż jest znikomy, komercjalizacja sprawia, że nauka może zarabiać na dalsze badania – zaznaczała prof. Kudrycka. – Instytucje, które finansowane są poprzez granty, konkursy i wpływy z sektora prywatnego, osiągają wyższy poziom naukowy, mierzony na przykład liczbą publikacji – mówiła minister nauki i szkolnictwa wyższego. Pozytywnym przykładem jest Akademia Górniczo-Hutnicza, której dochody własne przekroczyły w tym roku dotację budżetową. Masowy sukces zależy jednak od tego, czy samo środowisko naukowe włączy się w aktywność innowacyjną. W opinii prof. Kudryckiej uczelnie i jednostki badawcze powinny wprowadzać finansowe motywacje dla naukowców – wynalazców, bo tylko tak można zmobilizować kadry do prowadzenia prac wdrożeniowych.

– Między wynalazkiem, który zostaje w murach laboratorium, a tym, który wchodzi do życia, jest taka różnica, jak między doniczkową paprotką a lasem – mówił prof. Witold Orłowski ze Szkoły Biznesu Politechniki Warszawskiej. Podkreślał, że największym wyzwaniem dla naukowców jest dziś stworzenie dynamicznego rynku badań naukowych. – Nauka powinna być gałęzią gospodarki  – argumentował. Profesor polemizował też z powielanym często stereotypem, iż przyczyną złej kondycji polskiej nauki są niskie nakłady budżetowe. – Receptą na lepszą jakość badań i ich udział w rozwoju gospodarki nie są wcale większe wydatki budżetu państwa. One mają od pewnego poziomu ograniczoną efektywność. Wbrew temu, co się powszechnie głosi, w Polsce poziom nakładów jest zbliżony do poziomu innych państw Unii. Ważniejsze jest otwarcie na rynek i tworzenie mechanizmów transmisji między nauką i gospodarką. Państwo nie zastąpi mechanizmów rynkowych – tłumaczył. W obecnej sytuacji, nawet gdyby Polska wydawała na badania podstawowe taki procent PKB, jak Szwecja, zmieniłoby się tylko tyle, że z naszych pomysłów korzystałyby inne kraje.

Drogi komercjalizacji są rozmaite. Dla prof. Leona Gradonia z Politechniki Warszawskiej wdrożenia mają podłoże w badaniach podstawowych („głębsze obserwacje przyrodnicze, które potem można wykorzystać w praktyce”). Prof. Krzysztof Chrzanowski z Wojskowej Akademii Technicznej, założyciel małej firmy hi-tech uważa, że w przypadku niszowej produkcji (Inframet wytwarza sprzęt pomiarowy do badań optoelektronicznych urządzeń obrazujących) najlepiej skupiać się nie na patentowaniu, ale na szybkim wprowadzaniu wciąż nowych rozwiązań technicznych. Prof. Jan Lubiński z Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie traktuje swoją pracę w Read-Gene SA (specjalizacja: wykrywanie chorób przy użyciu badań genetycznych) jako działalność komplementarną wobec uczelni; udziały w spółce mają wszyscy członkowie zespołu naukowego profesora. ☐

Magia nauki i techniki

15 grudnia rozstrzygnięto konkurs Popularyzator Nauki, zorganizowany po raz szósty przez Polską Agencję Prasową oraz Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Po raz pierwszy nagrodzono w nim rzeczników prasowych.

Wyróżnienie specjalne za całokształt działalności popularyzatorskiej otrzymał prof. Maciej Geller z Instytutu Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego, współtwórca warszawskiego festiwalu nauki.

Dr Jan Grabski z Politechniki Warszawskiej jest autorem cyklu spotkań Jak to działa? . Demonstruje na nich technikę urządzeń codziennego użytku i odkrywa tajemnice promieniotwórczości. W projekcie Fizyka pod żaglami studenci i doktoranci wypływają w morski rejs i w takich okolicznościach prezentują doświadczenia nawiązujące do sytuacji żeglarskich.

Pasją dr Anny Hajdusianek z Instytutu Fizyki Politechniki Wrocławskiej jest fizyka i pedagogika. W Akademii Młodych Odkrywców produkuje pioruny i konstruuje wodne bomby z plastikowych butelek. Prowadziła też wykłady dla dzieci czeskich, niemieckich i polskich w europejskim projekcie Kinder Akademie.

Prorektor ds. dydaktyki Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nysie dr inż. Tomasz Malczyk chce, by w tworzony przez niego nyski festiwal nauki (na fot.) zaangażowała się młodzież z Czech. Organizuje też otwarte wykłady poświęcone transferowi wiedzy, opracowuje programy edukacyjne (np. Nauka a przedsiębiorczość w regionie nyskim ) i publikuje magazyn popularnonaukowy „Ingenium”.

Jury pod przewodnictwem prezesa PAN prof. Michała Kleibera wybrało również najlepszych dziennikarzy – popularyzatorów.

Wojciech Pastuszka od czterech lat prowadzi w Internecie serwis Archeowieści , w którym opisuje odkrycia z dziedziny archeologii, paleontologii i biologii ewolucyjnej. W radiu TokFM Hanna Zielińska prowadzi Magazyn naukowy (rozmowy o socjologii, psychologii i medycynie) oraz audycję historyczną Pętla czasu , a Cezary Łasiczka w Off Czarek i Radiowej Akademii Nauk zachęca do poznawania nauk ścisłych.

Dogonić kosmos chce Marcin Mazur z Podkarpackiego Amatorskiego Stowarzyszenia Astronomiczno-Astronautycznego, który na happeningach pod takim tytułem częstuje żywnością liofilizowaną, uczy właściwego prowadzenia obserwacji, opowiada o korzyściach z podboju przestrzeni kosmicznej.

W kategorii prezentacji jurorzy nagrodzili Andrzeja Gołębiewskiego z Uniwersytetu Warszawskiego za Fizykę dla wszystkich (komunikacja za pomocą światła i działanie światłowodów), Elizę Szulińską ze Stowarzyszenia Euforis za Dziecięcy świat muzyki (warsztaty dla najmłodszych z wydobywania dźwięków, dyrygentury, rysowania muzyki) oraz Irenę Cieślińską z Centrum Nauki Kopernik za Zabójstwo w hotelu Hilberta (odkrywanie tajemnic nieskończoności).

Po raz pierwszy serwis PAP Nauka w Polsce wyróżnił rzeczników prasowych instytucji naukowych, którzy w największym stopniu ułatwiają pracę dziennikarzom naukowym PAP. Są to Magdalena Ochwat z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Natalia Osica ze Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie i Marek Pawłowski z Instytutu Problemów Jądrowych w Otwocku-Świerku.

W liście gratulacyjnym do nagrodzonych, odczytanym podczas uroczystości przez prof. Macieja Banacha, podsekretarza stanu w MNiSW, minister nauki napisała: „Popularyzacja nauki przybliża tajemniczy świat nauki zwykłemu człowiekowi, burzy hermetyczność środowiska naukowego, poprawia komunikację między autorami a odbiorcami naukowych odkryć, sprawia, że jesteśmy bardziej świadomymi konsumentami zdobyczy ludzkiej cywilizacji. Popularyzowanie nauki inspiruje, odkrywa nowe możliwości rozwoju, wzbogaca nas intelektualnie, stymuluje postawy kreatywności i innowacyjności oraz uczy patrzenia na świat w sposób interdyscyplinarny”. ☐

Rada NCN powołana

Środowisko naukowe zgłosiło ponad pięćset kandydatur do rady Narodowego Centrum Nauki, a Zespół Identyfikujący wskazał 24 członków. Przewodniczącym Rady został prof. Michał Karoński z UAM, wybrany w głosowaniu podczas pierwszego posiedzenia.

15 grudnia 2010 roku w siedzibie resortu nauki odbyło się spotkanie inaugurujące działalność rady NCN. Prof. Barbara Kudrycka pogratulowała wybranym i zaznaczyła, że obecność w nowym gremium tak znakomitych uczonych jest najlepszą gwarancją jakości i rzetelności działania rady. – Wierzę, że nowy organ, reprezentowany przez Państwa, będzie się kierował najbardziej szlachetnymi i merytorycznymi intencjami, sprzyjającymi rozwojowi nauki w Polsce na nowych zasadach. Jestem przekonana, że pierwsza rada Narodowego Centrum Nauki będzie mieć znaczący wpływ na rozwój nowego modelu finansowania badań podstawowych – powiedziała minister nauki.

Rada NCN będzie m.in. wyznaczać priorytetowe obszary badań podstawowych zgodnych ze strategią rozwoju kraju, określać dyscypliny lub grupy dyscyplin, w ramach których będą przeprowadzane konkursy, ustalać wysokość środków na wykonanie projektów i wybierać ich tematykę, ogłaszać konkursy na finansowanie stypendiów doktorskich i staży postdoc.

W skład rady weszli:

Reprezentanci nauk ścisłych i inżynierskich: prof. Jacek Błażewicz (Politechnika Poznańska, Wydział Informatyki), prof. Zbigniew Błocki (Uniwersytet Jagielloński, Wydział Matematyki i Informatyki), prof. Bożena Czerny (Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN w Warszawie), prof. Andrzej Duda (Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN w Łodzi), prof. Tomasz Kapitaniak (Politechnika Łódzka, Wydział Mechaniczny), prof. Michał Karoński (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Matematyki i Informatyki), prof. Henryk Kozłowski (Uniwersytet Wrocławski, Wydział Chemii);

Reprezentanci nauk humanistycznych, społecznych i artystycznych: prof. Krzysztof Frysztacki (Uniwersytet Jagielloński, Wydział Filozoficzny), prof. Janina Jóźwiak (Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Kolegium Analiz Ekonomicznych), prof. Mirosław Kofta (Uniwersytet Warszawski, Wydział Psychologii), prof. Leszek Leszczyński (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Prawa i Administracji), prof. Teresa Malecka (Akademia Muzyczna w Krakowie, Wydział Twórczości, Interpretacji i Edukacji Muzycznej), prof. Wojciech Nowakowski (Uniwersytet Warszawski, Wydział Historyczny), prof. Ryszard Nycz (Uniwersytet Jagielloński, Wydział Polonistyki), ks. prof. Andrzej Szostek (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Filozofii), prof. Wojciech Tygielski (Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie, Wydział Wiedzy o Teatrze);

Reprezentanci nauk o życiu: prof. Jakub Gołąb (Warszawski Uniwersytet Medyczny, I Wydział Lekarski z Oddziałem Stomatologicznym), prof. Janusz Janeczek (Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Nauk o Ziemi), prof. Leszek Kaczmarek (Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN w Warszawie), prof. Tomasz Motyl (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydział Medycyny Weterynaryjnej), prof. Krzysztof Nowak (Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt), prof. Jerzy Pałka (Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej), prof. Adam Torbicki (Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie). ☐

Nowa Rada NCBiR

Spotkanie inaugurujące działalność Rady Narodowego Centrum Badań i Rozwoju odbyło się 20 grudnia 2010 w siedzibie MNiSW. Prof. Barbara Kudrycka podkreśliła, że od prac rady w dużym stopniu zależy przyszły kształt polskiej nauki, zwłaszcza aplikacyjnej, a także to, czy olbrzymi potencjał polskich badaczy będzie odpowiednio wykorzystywany. – Mam nadzieję, że wiarygodność NCBiR zbudowana zostanie na przejrzystych procedurach, dobrze przygotowanych merytorycznie i równie skutecznie realizowanych. Wierzę, że rozstrzygnięcia Centrum będą rzetelne i obiektywne, ponieważ także od nich zależy, czy środowisko akademickie uwierzy w nowy system nauki – dodała minister nauki.

Nowym dyrektorem NCBiR został prof. Krzysztof Kurzydłowski (na fot.) z Wydziału Inżynierii Materiałowej Politechniki Warszawskiej. Spośród ponad czterystu nadesłanych propozycji minister nauki i szkolnictwa wyższego wybrała też członków rady NCBiR.

Członkowie zgłoszeni przez środowiska naukowe to: prof. ndzw. dr hab. Piotr Garstecki (Instytut Chemii Fizycznej PAN w Warszawie), prof. Kazimierz Jeleń (Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, Wydział Fizyki i Informatyki Stosowanej), prof. inż. Jerzy Kątcki (Instytut Technologii Elektronowej w Warszawie), prof. Andrzej Kowalczyk (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej), prof. Jan Lubiński (Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, Wydział Lekarsko-Biotechnologiczny i Medycyny Laboratoryjnej), prof. inż. Antoni Waldemar Morawski (Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Wydział Technologii i Inżynierii Chemicznej), prof. Dariusz Jan Skarżyński (Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie), prof. Wiesław Stręk (Instytut Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych im. W. Trzebiatowskiego PAN we Wrocławiu), prof. inż. Jan Taler (Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki, Wydział Mechaniczny), prof. Piotr Tryjanowski (Uniwersytet Przyrodniczy im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu, Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt).

Członkowie zgłoszeni przez środowiska społeczno-gospodarcze i finansowe to: mgr inż. Marek Darecki (Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego „Dolina Lotnicza), dr hab. Zbigniew Dworzecki (Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Kolegium Zarządzania i Finansów), prof. inż. Andrzej Górak (Politechnika Łódzka, Wydział Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska), prof. inż. Leon Gradoń (Politechnika Warszawska, Wydział Inżynierii Chemicznej i Procesowej), prof. Lech Czarnecki (Instytut Techniki Budowlanej w Warszawie), dr inż. Karol Lityński (Stowarzyszenie Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce), dr hab. inż. Aleksander Nawrat (Politechnika Śląska w Gliwicach, Wydział Automatyki, Elektroniki i Informatyki), prof. inż. Janusz Rachoń (Politechnika Gdańska, Wydział Chemiczny), dr inż. Janusz Rymsza (Instytut Badawczy Dróg i Mostów w Warszawie), dr hab. inż. Krzysztof Sacha (Politechnika Warszawska, Wydział Elektroniki i Technik Informacyjnych).

Członkowie wskazani przez ministrów to: Piotr Styczeń (minister właściwy do spraw gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej), Grażyna Henclewska (minister właściwy do spraw gospodarki), Kazimierz Mordaszewski (minister właściwy do spraw łączności), prof. Maria Elżbieta Orłowska (minister właściwy do spraw nauki), dr inż. Marek Cieśliński (minister właściwy do spraw rolnictwa), Małgorzata Typko (minister właściwy do spraw środowiska), prof. Juliusz Engelhardt (minister właściwy do spraw transportu), Radosław Chinalski (minister właściwy do spraw wewnętrznych), dr hab. Roman Danielewicz (minister właściwy do spraw zdrowia), płk dr inż. Józef Makuchowski (minister obrony narodowej).

Minister nauki powołała również komitet sterujący do spraw badań naukowych i prac rozwojowych w obszarze bezpieczeństwa i obronności państwa. W jego skład weszli przedstawiciele: ministra obrony narodowej – płk dr inż. Józef Wrona, ministra właściwego do spraw nauki, dr Tomasz Jordan Kruk , ministra właściwego do spraw wewnętrznych – Sebastian Serwiak , szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego – kpt Piotr Durbajło oraz wskazani przez ministra obrony narodowej przedstawiciele środowisk gospodarczych z przemysłu obronnego: dr inż. Mariusz Andrzejczak (sektor energetyczny), dr inż. Henryk Majchrzak (sektor technologii informatycznych i komunikacyjnych), mgr inż. Andrzej Synowiecki. ☐