Przez ostatnich kilka miesięcy istotnym elementem działalności KRASP było przygotowywanie opinii dotyczących kolejnych dokumentów opisujących planowane zmiany w systemie szkolnictwa wyższego, przedkładanych przez ministerstwo pod wspólnym, niewiele mówiącym, choć medialnie nośnym tytułem Partnerstwo dla wiedzy. Dwa pierwsze dokumenty z tej serii były przedmiotem dyskusji na posiedzeniu Prezydium KRASP 27−28 lutego w Akademii Humanistycznej im. A. Gieysztora w Pułtusku (odnotujmy przy okazji, że było to pierwsze posiedzenie Prezydium w uczelni niepublicznej), a ostatni – na posiedzeniu Prezydium 17 kwietnia w Uniwersytecie Wrocławskim.

Przedstawiane przez KRASP opinie obejmowały stwierdzenia o charakterze ogólnym oraz uwagi szczegółowe, odnoszące się do konkretnych zapisów dokumentów. Nie ma tu miejsca na rozważania szczegółowe – ograniczę się zatem do uwag natury ogólnej. Część z nich sformułowaliśmy w uchwale z 17 kwietnia w sprawie zmian w szkolnictwie wyższym, zawierającej nasze obserwacje wynikające z doświadczeń związanych z koniecznością recenzowania kolejnych elementów Partnerstwa dla wiedzy.

Zdaniem rektorów, zakreślone przez ministerstwo cele wprowadzanych zmian są godne poparcia, natomiast zaproponowane sposoby ich osiągnięcia mogą wzbudzać wątpliwości. W przedłożonych dokumentach zawarte są zarówno cenne propozycje, w wielu przypadkach zbieżne z oczekiwaniami środowiska i zgodne z rozwiązaniami wcześniej postulowanymi przez KRASP, jak i pomysły wyraźnie chybione, których wprowadzenie w życie doprowadziłoby zapewne nie do poprawy, lecz do pogorszenia stanu szkolnictwa wyższego w Polsce.

Opiniowane dokumenty cechuje brak spójności – zawierają one propozycje odnoszące się do spraw ważnych, jak i mało znaczących, przy czym pomijają wiele kwestii o kluczowym znaczeniu dla przyszłości systemu szkolnictwa wyższego. Przykładowo, brakuje jakiegokolwiek sformułowania odnoszącego się do zakładanego stopnia „umasowienia” edukacji na poziomie wyższym, co w istocie uniemożliwia ocenę szans realizacji wielu przedstawionych propozycji, dotyczących zwłaszcza zapewniania wysokiej jakości kształcenia. Brakuje też odpowiedzi na kluczowe pytania w sprawie sposobu finansowania uczelni, a w szczególności ustosunkowania się do kwestii czesnego w szkołach publicznych oraz określenia kierunków modyfikacji algorytmu rozdziału dotacji stacjonarnej w warunkach postulowanego samodzielnego określania przez uczelnie kierunków prowadzonych studiów.

W opinii rektorów, tworzenie projektów nowych ustaw regulujących działanie systemu szkolnictwa wyższego jest obecnie przedwczesne – propozycje znaczących zmian powinny wynikać z wcześniej przyjętej strategii rozwoju systemu. O powszechnym poparciu dla takiego podejścia świadczy reakcja na apel o udział we współfinansowaniu wspólnego przedsięwzięcia KRASP−FRP−KRZaSP zmierzającego do opracowania Strategii rozwoju szkolnictwa wyższego do 2020 r.; deklarację dobrowolnego przekazania środków na ten cel złożyło już ponad 70 uczelni członkowskich KRASP. Równie pozytywna była reakcja KRePSZ – konferencji stowarzyszonej z KRASP.

Jest oczywiste, że szkolnictwo wyższe w Polsce potrzebuje zmian, a pewne nowe regulacje ustawowe są niezbędne do tworzenia możliwości rozwoju uczelni w warunkach dynamicznie zmieniającego się ich otoczenia. Reforma wymaga jednak spojrzenia całościowego – działania wyrywkowe i fragmentaryczne nie przyniosą zamierzonych efektów, proporcjonalnych do wysiłku organizacyjnego uczelni przy opracowywaniu i wdrażaniu zmian. Warto przy okazji zauważyć, że niektóre z przedstawionych przez ministerstwo propozycji są elementami obecnie obowiązującego prawa, a wiele innych może być zrealizowanych bez zmian ustawowych, przez wydanie odpowiednich rozporządzeń. Zakres zmian ustawowych niezbędnych do rozwiązania bieżących problemów – w oczekiwaniu na opracowanie i przyjęcie strategii rozwoju szkolnictwa wyższego – nie jest wielki i zmiany takie można wprowadzić w drodze nowelizacji obecnie obowiązujących ustaw.

Dla środowiska akademickiego duże znaczenie mają nie tylko zakres i harmonogram zmian legislacyjnych, ale także zasady i tryb przygotowywania projektów ustaw i rozporządzeń. Reformowanie szkolnictwa wyższego wymaga ścisłego, partnerskiego współdziałania ministra i reprezentatywnych przedstawicieli szkół wyższych, opartego na przewidywalności i przejrzystości postępowania. Konsultacje z konferencjami rektorów na wczesnym etapie prac w ministerstwie są warunkiem wzajemnego zaufania i skuteczności działania.

Doświadczenia ostatnich miesięcy wyraźnie wskazują, że – w zakresie działań zmierzających do reformowania systemu szkolnictwa wyższego i nauki w naszym kraju – rola KRASP nie powinna się ograniczać do recenzowania propozycji przedstawianych przez ministerstwo. Powinniśmy także proponować własne rozwiązania. Obok zaangażowania się w opracowanie strategii rozwoju szkolnictwa wyższego do 2020 r., przygotowaliśmy zatem, wspólnie z PAN, dokument Ścieżka kariery akademickiej (czytaj obok). Zaproponowany w nim model kariery obejmuje doktorat, habilitację i profesurę i zawiera szereg elementów, które nie występują w obecnie obowiązujących regulacjach. Mam nadzieję, że nasze opracowanie wniesie znaczący wkład w dyskusję nad przyszłością szkolnictwa wyższego i nauki w Polsce oraz stanowić będzie przykład partnerskiego współdziałania ministra i reprezentatywnych przedstawicieli szkół wyższych, o którym często mówimy, a które rzadko realizujemy.