Tematem przewodnim styczniowego posiedzenia prezydium (16) i plenarnego (17) Rady Głównej była strategia rozwoju szkolnictwa wyższego. W dyskusji, w której uczestniczyli prof. Barbara Kudrycka, minister NiSW, prof. Elżbieta Prawelska−Skrzypek, podsekretarz stanu w MNiSW, prof. Zbigniew Marciniak, podsekretarz stanu w MEN, członkowie Rady oraz liczni goście, przewijały się różne wątki.

Wyzwania stojące przed szkolnictwem wyższym to: ustawiczne unowocześnianie oferty edukacyjnej oraz dbałość o wysoką jakość kształcenia, zapewnienie młodzieży sprawiedliwego dostępu do studiów, dostosowywanie kształcenia do oczekiwań społecznych, kreowanie i rozwijanie mechanizmów współdziałania sfer gospodarczych z nauką i szkolnictwem wyższym oraz promowanie i umacnianie naszej obecności w europejskim i globalnym obszarze szkolnictwa wyższego.

Wyzwania te przekładają się na konkretne działania, dotyczące sfery legislacyjnej, finansowania i funkcjonowania uczelni, a także usytuowania i zadań instytucji nauki i szkolnictwa wyższego. Istnieje pilna potrzeba nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i innych ustaw, w celu wprowadzenia niezbędnych uzupełnień i korekt. Niezbędne jest wprowadzenie przepisów dotyczących m.in.: Krajowej Struktury Kwalifikacji, kształcenia nieformalnego na poziomie wyższym czy kształcenia na studiach I, II i III stopnia.

Nowelizacja taka będzie możliwa po osiągnięciu konsensusu co do konkretnych rozstrzygnięć w sferze: polityki finansowania szkolnictwa wyższego i nauki przez państwo, systemów stypendialnych i kredytowych dla doktorantów oraz studentów, współpłatności za studia, reguł kształcenia na studiach I, II i III stopnia, odpowiedzialności państwa za jakość kształcenia oraz uzyskiwane kwalifikacje i dyplomy, modelu kariery akademickiej i naukowej, polityki kadrowej, autonomii uczelni, zarządzania uczelniami, mechanizmów wiązania kształcenia na poziomie wyższym z badaniami, zasad współdziałania uczelni z otoczeniem oraz roli i zakresu uprawnień instytucji działających na rzecz szkolnictwa wyższego i nauki.

W trakcie dyskusji powszechnie wyrażano pogląd o konieczności wzrostu finansowania budżetowego szkolnictwa wyższego i nauki, bez którego i wobec ograniczeń w pozyskiwaniu środków pozabudżetowych, obie sfery czeka dotkliwy dla społeczeństwa kryzys.

Podniesiony został problem powszechnej współpłatności za studia. Wprowadzenie czesnego wyrówna szanse dostępu do studiów przy rozbudowanym systemie pomocy materialnej dla studentów. Przyczyni się to do racjonalizacji relacji student – nauczyciel akademicki/ uczelnia. Student, wnosząc opłatę będzie miał prawo oczekiwać rzetelnego przekazywania wiedzy oraz kształtowania umiejętności i kompetencji, uczelnia pozyska dodatkowe środki na organizowanie nowoczesnego kształcenia.

Kolejny problem to pomoc materialna dla studentów (doktorantów), która powinna pochodzić z różnych źródeł i płynąć dwoma strumieniami: stypendiów oraz kredytów. Jednak bez przeznaczenia wyższych środków finansowych niż obecnie, pomoc ta nie będzie skutecznym narzędziem zapewniania powszechnego dostępu do wiedzy. Środki budżetowe powinny płynąć do szkolnictwa wyższego i nauki kilkoma strumieniami – m.in. poprzez finansowanie działalności podstawowej (statutowej) uczelni (instytucji) o strategicznym znaczeniu dla państwa oraz finansowanie zadań edukacyjnych lub badawczych na zasadach konkursowych.

Podnoszone były sprawy organizacji kształcenia na poziomie wyższym, w tym: różnicowania kształcenia na studiach I i II stopnia na przygotowujące do pracy oraz przygotowujące do wykonywania zawodu; ustalania nazw kierunków studiów/specjalności oraz reguł kształcenia (tworzenia programów nauczania); określania wymagań kadrowych czy godzinowych (likwidacji pensum); różnicowania formuły studiów doktoranckich oraz nadawanych stopni naukowych. Wiążą się z tym kwestie odpowiedzialności państwa za jakość kształcenia oraz dyplomy potwierdzające ukończenie studiów czy uzyskanie stopni naukowych.

Ważna jest polityka zatrudniania w uczelniach. Nieuniknione wydaje się otwarcie równoległej drogi awansu na stanowiska profesorskie poprzez stopień doktora, staż podoktorski, konkurs oraz przynajmniej dwa postępowania kwalifikacyjne. Aprobatę zyskał podnoszony od pewnego czasu postulat przechodzenia kadry profesorskiej w stan spoczynku po osiągnięciu wieku emerytalnego.

Kluczowe dla przyszłych rozwiązań będzie ustalenie zakresu autonomii uczelni i ingerencji państwa w funkcjonowanie obu sektorów. Trudno oczekiwać, aby wykorzystywanie dotacji budżetowej nie było kontrolowane przez państwo. Nie można jednak narzucać uczelniom metod kształcenia oraz sposobów dochodzenia do celu, jakim jest wypromowanie absolwenta. Obowiązkiem państwa jest finansowanie lub współfinansowanie kształcenia na poziomie wyższym, ale też wyartykułowanie oczekiwań społecznych względem środowisk, które w tym uczestniczą. Państwo nie może jednak ograniczać roli instytucji akademickich i naukowych w poszukiwaniu prawdy, kreowaniu i upowszechnianiu wiedzy, promowaniu kultury oraz formowaniu fundamentu intelektualnego społeczeństwa.