Potrzeba opracowania Kodeksu wynika ze spostrzeżenia, że dotychczas opublikowane dokumenty na temat dobrych obyczajów i praktyk w środowisku akademickim dotyczą przede wszystkim zachowań nauczycieli akademickich oraz innych pracowników zatrudnionych w uczelniach. Tymczasem kluczowe znaczenie dla właściwego funkcjonowania szkoły wyższej mają przede wszystkim jednoosobowe i kolegialne organy decyzyjne: rektor i senat oraz – we właściwym sobie zakresie – dziekani i rady wydziałów, dyrektorzy i rady poszczególnych instytutów itd. To właśnie sposób ich działania w istotnej mierze kreuje kulturę instytucjonalną i etos akademicki, pozytywnie oddziałując na otoczenie i decydując o prestiżu społecznym uczelni.

Przesłanki te doprowadziły do podjęcia przez Fundację Rektorów Polskich inicjatywy opracowania nowego dokumentu dotyczącego dobrych obyczajów w środowisku akademickim, zawierającego jednakże przede wszystkim postulaty odnoszące się do działania organów jednoosobowych i kolegialnych uczelni. Inicjatywa ta zyskała poparcie KRASP, co znalazło wyraz w uchwale Zgromadzenia Plenarnego z maja 2005 r. Wstępny projekt Kodeksu, przygotowany przez zespół pracujący pod kierownictwem ks. prof. Andrzeja Szostka, stał się przedmiotem publicznej debaty wśród rektorów oraz w uczelniach i – po uwzględnieniu wyników tej debaty – przedstawiony Zgromadzeniu Plenarnemu KRASP. 26 kwietnia br. Zgromadzenie przyjęło ostateczny tekst Kodeksu.

Brak tu miejsca na szczegółowe omówienie tego dokumentu. Chciałbym więc jedynie zasygnalizować niektóre kwestie w nim poruszone oraz zachęcić wszystkich do zapoznania się z jego treścią – tekst Kodeksu jest udostępniony na witrynie internetowej KRASP.

Kodeks formułuje zbiór 10 zasad fundamentalnych, odnoszących się do funkcjonowania uczelni. Są to: zasada służby publicznej, zasada bezstronności w sprawach publicznych, zasada legalizmu, zasada autonomii i odpowiedzialności, zasada podziału i równowagi władzy w uczelni, zasada kreatywności, zasada przejrzystości, zasada subsydiarności, zasada poszanowania godności i tolerancji oraz zasada uniwersalizmu badań i kształcenia. Zasady te stanowią podstawę do sformułowania postulatów odnoszących się do praktycznych aspektów działalności rektora i senatu, które – przez analogię – mają także zastosowanie do jednoosobowych i kolegialnych ciał w jednostkach uczelni.

Kodeks zwraca przede wszystkim uwagę na właściwe rozumienie i respektowanie podziału kompetencji i zasad współpracy pomiędzy rektorem a senatem. Czytamy w nim m.in.: Do senatu (…) należy określanie założeń, kierunków i wytycznych dla rad wydziałów, a także wyrażanie zgody w zasadniczych sprawach dotyczących uczelni (…), do rektora natomiast należą wszelkie działania wykonawcze. Senat nie powinien więc przejmować kompetencji rektora, on zaś nie powinien przerzucać na senat odpowiedzialności za decyzje należące do rektora, nawet w trybie wniosku o sformułowanie opinii przez senat, która to opinia mogłaby być traktowana jako wiążąca rektora. Z drugiej strony podstawą działania rektora winny być zawsze uchwalone przez senat kierunki działania uczelni, a także zasady i tryb postępowania odnoszące się do podejmowania decyzji przez organy jednoosobowe (…). Pamiętać jednak należy, że stanowisko rektora wymaga nie tylko zarządzania, kierowania i reprezentowania uczelni, ale – być może w jeszcze większym stopniu – przewodzenia swemu środowisku uczelnianemu. W tym sensie rektor jest strażnikiem etosu społeczności akademickiej (…).

Wobec czekających nas już niedługo wyborów władz akademickich na następną kadencję, szczególnego znaczenia nabierają sformułowane w Kodeksie postulaty dotyczące prowadzenia kampanii wyborczej oraz przebiegu wyborów. Dobrze byłoby, aby postulaty te stały się powszechną praktyką obowiązującą w naszych uczelniach.

Opublikowanie Kodeksu umożliwia podjęcie przez uczelnie dyskusji nad jego treścią, której wynikiem mogłyby być deklaracje senatów o jego pełnym lub częściowym przyjęciu. Kodeks postuluje, aby w uczelni, która przyjęła go w całości lub w części, senat powołał odpowiednią komisję, której zadaniem byłaby kontrola zgodności z nim działań władz uczelni, lub też powierzył te zadania już działającej komisji o właściwych uprawnieniach. Planujemy utworzenie na witrynie internetowej KRASP specjalnej strony, gdzie będą zamieszczane informacje o decyzjach uczelni w sprawach związanych z Kodeksem. Przewidujemy ponadto, że Prezydium KRASP powoła Komitet Dobrych Praktyk Uczelni Akademickich, który będzie rozpatrywał wnioski zarówno w sprawie ulepszenia tekstu Kodeksu, jak i w sprawach jego naruszania.

Planujemy również przetłumaczenie Kodeksu na język angielski i rozpowszechnienie go w międzynarodowym środowisku akademickim. W szczególności przewidujemy, że egzemplarze Kodeksu zostaną wręczone uczestnikom Konferencji EUA, która odbędzie się we Wrocławiu w październiku br.