Anna Świderkówka

Jerzy Ryszard Juliusz Manteuffel−Szoege urodził się 3 marca 1900 w Taunagi na Łotwie, jako syn naczelnika ziemskiego. Atmosfera rodzinnego domu przesiąknięta była pragnieniem zdobycia wiedzy. Spośród jego krewnych sławni stali się m.in.: brat Ryszard (profesor ekonomiki rolnej SGGW), stryjeczno−cioteczni bracia Edward (grafik i malarz), Leon (profesor chirurgii, twórca warszawskiej szkoły torakochirurgicznej) oraz Tadeusz (profesor historii średniowiecza UW i dyrektor Instytutu Historii PAN).

Jerzy uczył się w gimnazjach w Rydze i Warszawie. Maturę zdał w 1918 w Petersburgu. W l. 1918−25 studiował filologię klasyczną w Uniwersytecie Warszawskim. Jego wykładowcami byli m.in. G. Przychocki oraz ukochany, uważany za niedościgniony wzór, prof. T. Zieliński. W czasie studiów Manteuffel miał dwuletnią przerwę, wstąpił bowiem do służb ochotniczych w oddziałach łączności, później zaś wykryto u niego groźną chorobę serca. W 1925 otrzymał tytuł doktora filozofii za pracę Wpływ topiki erotycznej komedii nowej na Owidiusza. Dzięki stypendiom rządu polskiego, a następnie francuskiego wyjeżdżał na studia do ośrodków uniwersyteckich w Berlinie, Paryżu (studiował u słynnego P. Jouqueta), Oxfordzie i w British Museum w Londynie. Kontakt z cenionymi w świecie naukowcami przyniósł wymierne efekty. W 1930 Manteuffel otrzymał tytuł docenta filologii klasycznej w UW. Jego książka habilitacyjna Graecis Aegrypti e papyris ostracis lapidibusque collectis okazała się nowatorską pracą pierwszego polskiego uczonego skupiającego się w swoich badaniach głównie na papirologii. Na 200 stronach uczony zgromadził rozproszone fragmenty ludowej i okolicznościowej twórczości Greków z Egiptu, m.in. przedstawił legendy świątyńskie i zwyczajne piosenki.

Cechą charakterystyczną naukowej kariery Manteuffla była praca w wielu uczelniach. Początkowo wykładał w UW. W ten sposób powstały zalążki papirologii jako nauki akademickiej w Polsce. Wówczas powstał też Zakład Papirologii, istniejący dziś w Instytucie Archeologii UW. W 1936 uczony został zaproszony na KUL jako profesor nadzwyczajny filologii klasycznej. Rok później stał się profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie pracował do 1941 r.

W 1932 z jego inicjatywy UW nabył zbiór 49 papirusów i czterech ostraków (glinianych skorupek z notatkami), a w 1934 – kolekcję ostraków A. Deissmanna, którą badacz wydał w 1935 jako Papyri varsovienses. Był uczestnikiem polsko−francuskich ekspedycji naukowych w Edfu w Górnym Egipcie. Pojechał tam wspólnie z prof. K. Michałowskim.

Zdumiewał wszystkich pracowitością i rzetelnością względem podjętych zadań. Był ponoć jednym z nielicznych na świecie uczonych, którzy potrafili odczytać ostrak od razu po jego wydobyciu. Mając świadomość, jak uboga jest literatura polska dotycząca papirologii, Manteuffel nie zaniechał i tej pracy. W 1933 opublikował wraz z F. Smolką pierwszy akademicki podręcznik Papirologia. W latach późniejszych, już samodzielnie, opublikował dwie ważne popularnonaukowe prace: Książka w starożytności i Ze świata papirusów. Reprezentował polską naukę na międzynarodowych kongresach papirologicznych, np. w Lejdzie (1931), Monachium (1933), Florencji (1935) i w Oxfordzie (1937).

Wybuch II wojny światowej zastał Manteufflów (Jerzy poślubił w 1929 Marię Czekalską, malarkę) we Lwowie. Do 1941 profesor wykładał w uniwersytecie, potem pracował m.in. w prywatnej firmie budowlanej i wspólnie z żoną prowadził kawiarenkę. Wykładał w tajnym uniwersytecie oraz opracowywał wydanie kolejnych papirusów. Wsławił się także ratowaniem księgozbioru seminarium filologicznego.

W 1944 podjął współpracę z uniwersytetem radzieckim we Lwowie, gdzie rok później był kierownikiem katedry filologii klasycznej. Trwało to krótko. W ramach akcji repatriacyjnej Manteufflowie dotarli do Wrocławia na zaproszenie J. Kowalskiego. W kilka miesięcy potem takie samo zaproszenie nadeszło z UW, gdzie oficjalnie zaczęła działać Katedra Papirologii. Został jej kierownikiem, szczególną troską objął tworzącą się bibliotekę, która rozrosła się do 3 tys. woluminów. Pracował teraz w dwóch uniwersytetach, zajmował się badaniami, przygotowywał kolejne książki. Wśród jego studentów byli m.in. A. Świderkówna i J. Łanowski. Był otwarty na nowe idee naukowe, jednocześnie przywiązany do tradycji uniwersyteckich, o poszanowanie i przestrzeganie których zabiegał.

W roku 1951, dotknięty ciężką chorobą, musiał zrezygnować z pracy. Zmarł 14 stycznia 1954 w Warszawie. Pochowany został na Powązkach.