Wystarczy pragnąć?

Dlaczego mój syn jest bałaganiarzem? Skąd u męża potrzeba oszczędności? Czemu żona musi wydać ostatnie pieniądze na kolejną parę butów? Podobne pytania stawiamy sobie codziennie. Według Stevena Reissa, odpowiedź znajdziemy stosując proponowany przez niego nowy sposób myślenia o ludziach, nazwany „analizą motywacyjną”. Koncepcja opiera się na tytułowych pragnieniach, do których autor zalicza: akceptację, aktywność fizyczną, ciekawość, gromadzenie, honor, idealizm, jedzenie, kontakty społeczne, niezależność, porządek, rewanż, rodzinę, seks, spokój, status oraz władzę. Każdy człowiek jest indywidualnością i przejawia wymienione chęci na określonym poziomie, a więc np. bałaganiarz ma niską potrzebę porządku, a oszczędna połowica wysoką konieczność gromadzenia i po prostu należy taki stan rzeczy zaakceptować.

Autor zaznacza, że jego teoria, w odróżnieniu od psychodynamicznej wizji człowieka, wystarcza do wyjaśnienia i zrozumienia problemów istoty ludzkiej, jej relacji z innymi zarówno na płaszczyźnie prywatnej, jak i zawodowej: „najlepszą moim zdaniem strategią rozwiązywania problemów osobistych jest zrozumienie tego, w jaki sposób dana osoba jest niedopasowana do swojego obecnego życia zawodowego lub partnera”.

Reiss podkreśla, że skuteczność analizy motywacyjnej w życiu codziennym polega na uznaniu i zaakceptowaniu występujących między ludźmi niezgodności: „z powodu tendencji do sądzenia po sobie przeceniamy to, do jakiego stopnia inni podzielają nasze wartości, i nie doceniamy tego, jak bardzo się od innych różnimy. Sądzimy, że swoim zachowaniem robimy na innych wrażenie, a w istocie zniechęcamy ich do siebie, ponieważ nie podzielają naszych wartości”. Na poparcie swoich twierdzeń przywołuje autor wiele przykładów z różnych płaszczyzn, np. z polityki, przekonując, że Bush wygrał prezydenturę, ponieważ lepiej niż jego przeciwnik wyrażał wartości bliskie społeczeństwu. Pytanie: czy robił to idealnie, bo eksplikował własne przekonania, czy wiedział na podstawie badań, które zalety są ważne i na nich umiejętnie się skupił, aby osiągnąć zwycięstwo? - pozostaje bez odpowiedzi. Reiss niestety nie drąży tematyki, zakładając, nie wiadomo dlaczego, że prezentowanymi walorami nie można manipulować w celu uzyskania sukcesu, choć obserwacja rzeczywistości, szczególnie politycznej, nie potwierdza tego typu nadziei.

W książce jest więcej takich niepogłębionych poglądów. Czytelnik nie dowie się przede wszystkim, jaka jest geneza uwewnętrznienia przez jednostkę określonych wartości. Czasem autor twierdzi, że są one wrodzone, a innym razem, że nabywane pod wpływem otoczenia. Ludzie stają się więc ekstrawertykami, ponieważ środowisko wymaga otwartości i komunikatywności albo przeciwnie – introwertykami, bowiem w ich kręgu preferuje się spokój i wyciszenie: „cechy osobowości to nawyki, jakich ludzie nabierają, żeby regulować albo równoważyć swoje silne lub słabe podstawowe pragnienia”. Czy zmiana nawyków spowoduje zmiany osobowości? Tego się od Reissa nie dowiemy.

Mimo wielu słabości, koncepcja analizy motywacyjnej może stać się cennym narzędziem dodatkowym np. dla trenerów czy nauczycieli, których celem jest mobilizacja podopiecznych do wykorzystania przez nich maksimum możliwości, aby sięgali po najwyższe trofea, chyba że osiąganie tychże nie leży w ich pragnieniach. W końcu nie każdy sportowiec chce być mistrzem świata.

Aneta Zawadzka

Steven Reiss, 16 pragnień. Analiza motywacyjna, tłum. Dominika Cieśla-Szymańska, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2010, seria: Na Ścieżkach Umysłu.