Wszystko o fuzjach

Przenoszenie kategorii, pojęć i koncepcji z jednej dziedziny wiedzy na inny obszar i stosowanie ich do badania tego obszaru może być rozwijające, ale może też prowadzić do przekłamań. Praca prof. Łukasza Sułkowskiego to przykład pozytywnego skutku takiego zabiegu. Autor łączy fachową wiedzę z dziedziny zarządzania z również fachową wiedzą (a nie tylko intuicją) z obszaru administrowania szkolnictwem wyższym. Dzięki temu jest świadom zarówno złożoności obu tych sfer, jak i różnic między nimi.

Książka mówi o czymś więcej niż techniczne aspekty łączenia ze sobą uczelni, wskazuje czytelnikowi, gdzie w zarządzaniu szkolnictwem wyższym znajdują zastosowanie koncepcje zarządzania w biznesie, gdzie koncepcje te wymagają modyfikacji z racji odmiennej specyfiki środowiska akademickiego, a gdzie ich wdrażanie mogłoby wręcz zaszkodzić i należy opracowywać odmienne pomysły. Sułkowski jest nie tyle krytyczny, ile ostrożny wobec implementacji na uczelniach np. zarządzania typu menedżerskiego czy new public management , zwraca uwagę czytelnika, że obie te koncepcje są krytykowane z pozycji zarówno ideowych, jak i pragmatycznych. Szczególnie cenne są tu rozbudowane tabele, w syntetyczny sposób (ale bez nadmiernego redukowania złożoności zagadnienia) prezentujące różnice pomiędzy odmiennymi koncepcjami sensu istnienia uczelni, odmiennymi sposobami zarządzania oraz kilkoma modelami dokonywania fuzji.

Ważne jest także uwrażliwienie autora na odmienną specyfikę szkolnictwa wyższego w różnych kręgach kulturowych. W naszym kraju częste jest odwoływanie się do przykładów amerykańskich, bez świadomości zarówno różnic między szkolnictwem wyższym w USA i Europie, ale także różnic między różnymi modelami uniwersytetu prywatnego. Znaczące jest też obszerne omawianie przykładów fuzji uczelni (i wobec tego także sposobu funkcjonowania samych szkół wyższych) w krajach niekojarzonych szeroko z długimi tradycjami w tej dziedzinie, w Chinach, RPA, Finlandii, Norwegii czy Rumunii. Tymczasem to właśnie doświadczenia tych krajów mogą pomóc w zrozumieniu, czym może, a czym nie powinna być fuzja dwóch lub więcej szkół wyższych.

Autor nie koncentruje się na prawnych czy organizacyjnych aspektach łączenia się uczelni, podkreśla kluczową rolę właściwego zarządzania ludźmi i kapitałem symbolicznym, a także uwidacznia rolę różnic w kulturach organizacyjnych łączących się podmiotów i różnic kulturowych w ogólności (w przypadku połączeń transnarodowych).

Sułkowski pokazuje nie tylko, jak uczelnie mogą się łączyć, zadaje przede wszystkim pytanie, po co przeprowadzane są takie procesy w publicznym i prywatnym szkolnictwie wyższym. Przestrzega przed postrzeganiem fuzji jako panaceum na problemy tej gałęzi edukacji w danym państwie lub jego regionie, jak również jako najlepszego sposobu na podwyższenie pozycji nowo utworzonego podmiotu w międzynarodowych rankingach (zwracając uwagę, że metodologia tworzenia poszczególnych rankingów sprawia, iż taki skok może nie nastąpić). Podkreśla, że fuzja musi być przeprowadzana po dogłębnej analizie, jak wpłynie ona na realizowanie przez nową, większą uczelnię jej trzech podstawowych misji: naukowej, dydaktycznej i tzw. trzeciej misji (współpracy z otoczeniem społecznym i biznesem). Stąd fakt, że fuzja lub cała seria fuzji przyniosła w danym kraju pozytywne rezultaty, nie jest żadnym dowodem na to, że połączenie dwóch lub więcej uczelni w innym kraju (a nawet dwóch innych szkół wyższych w tym samym kraju i regionie) również ma sens. To publikacja naukowa, a jednocześnie zrozumiała dla laika. Nie ma tu miejsca na żonglowanie terminami, takimi jak „efekt skali” czy „synergia”, w celu zachęcania do działania, a nie analizy sensu tego działania. Sułkowski pokazuje, że współczesne szkolnictwo wyższe musi się zmieniać, ale nie oznacza to koniecznie powielania modeli biznesowych, a jeśli już, to celowe jest nie powielanie, a inspirowanie się w celu wypracowania własnych rozwiązań.

Marek Misiak

Łukasz SUŁKOWSKI, Fuzje uczelni. Czy w szaleństwie jest metoda? , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2017.