Wszechświat i umysł

„Już jako dzieci uświadamiamy sobie, że Wszechświat musi być bardzo dziwnym miejscem. Zawsze, kiedy leżałem w łóżku, a nie chciałem jeszcze zasnąć, wyobrażałem sobie, co może leżeć poza krawędzią Wszechświata. Jeżeli Wszechświat zawiera wszystko to, w czym sam się zawiera?”. Wszyscy, których interesują podobne pytania, powinni sięgnąć po książkę Christophera Pottera.

Autor studiował matematykę, historię oraz filozofię nauki. Przez wiele lat pisał artykuły edukacyjne, był redaktorem książek popularnonaukowych w jednym z najważniejszych brytyjskich wydawnictw. Po dziewiętnastu latach pracy był coraz bardziej nieszczęśliwy i pragnął odmiany. Postanowił napisać książkę, która wyjaśniłaby tajemnice Wszechświata: „W pewnej chwili uświadomiłem sobie, że mogę albo spróbować znaleźć autora, który napisze książkę, jaką chciałbym przeczytać, albo napisać ją samemu. A pozycja outsidera nawet da mi wtedy pewne korzyści. Tak powstał najkrótszy przewodnik po Wszechświecie Tu jesteś! ”. Podstawowym pytaniem, które dręczyło autora, była wątpliwość, czy laik, za którego się uważa, odnajdzie drogę w świecie opisywanym przez naukę. Wykształcenie Pottera i jego wcześniejsze doświadczenia sprawiły, że odnalazł się w tym świecie doskonale i stworzył dzieło pasjonujące, dostępne nie tylko dla naukowców.

Książki naukowe próbują nam wyjaśnić nasze miejsce we Wszechświecie – żebyśmy to jednak zrozumieli, musimy wiedzieć, co i gdzie w nim jest. Potter zabiera nas więc w podróż na samą krawędź widzialnego Wszechświata. Opowieść o 26 rzędach wielkości (jakieś 13 bilionów lat świetlnych) sprawia, że to, co do tej pory niepojęte, staje się wyjątkowo bliskie. To jednak nie zadowala autora – ruszamy zatem w dalszą drogę, tym razem do początku świata, by sekunda po sekundzie obserwować ewolucję wszechświata (Teoria Wielkiego Wybuchu). Razem z autorem rozkładamy materię budującą kosmos na części pierwsze, czyli kwarki, fotony i elektrony. Poznajemy dwa wizjonerskie opisy natury: teorię względności, która narodziła się z obserwacji wszechświata w wielkiej skali i teorię kwantów, efekt badania tegoż w skali najmniejszej. Kolejnym przystankiem w podróży jest podział na epoki geologiczne. Cofamy się o ponad pięćset milionów lat by przyglądać się pierwszym zwierzętom i ewolucji gatunków. Opowieść o rosnącej złożoności nieuchronnie prowadzi ku człowiekowi i narodzinom cywilizacji. Stąd już niedaleko do miejsca, w którym się znajdujemy i cierpimy na obsesję pewności i rzeczy wiecznych. Potter w swojej książce sugeruje nam jednak, że być może lepiej nauczyć się żyć bez pewników, ale wśród nieustannych naukowych poszukiwań, bo do tego wiara w postęp naukowy wcale nie jest potrzebna.

Na 350 stronach udało się opisać historię trzynastu miliardów lat ewolucji wszechświata i czterech miliardów ewolucji życia. Podróże po galaktykach, podczas których poznajemy także historię i filozofię nauki, nie nudzą. Potter snuje fascynującą i przystępną opowieść o materialnym świecie. „Zaczęliśmy ją od świata zbyt prostego, by można go było opisać (i zrozumieć) za pomocą dostępnych nam pojęć, a kończymy na sobie – istotach zdolnych do snucia takiej opowieści, a jednocześnie zbyt złożonych, byśmy potrafili dzisiaj je, czyli nas samych opisać (i zrozumieć)”. Udało się pogodzić ze sobą Wszechświat i umysł ludzki, który usiłuje go ogarnąć.

Katarzyna Krzyżanowska

Christopher Potter, Tu jesteś! Najkrótszy przewodnik po Wszechświecie , tłum. Piotr J. Szwajcer, wydawnictwo CiS, Warszawa – Stare Groszki 2011.