Wokół Kopernika

Książkę otwiera obszerne studium Zenona Nowaka poświęcone kulturze umysłowej Prus Królewskich. Zamieszczone tu rozważania dotyczą ustroju, specyfiki gospodarczo-społecznej i mentalności ojczyzny astronoma, pozwalając poznać środowisko jego wzrastania i pobierania elementarnych nauk. Jest to też znakomite kompendium, dające możliwość poznania najwybitniejszych scholarów epoki, ich edukacyjnych peregrynacji, a także lokalnego kolorytu organizacji nauczania w XV i XVI wieku w Europie i w Polsce. Ciekawe informacje przekazuje autor na temat działalności Braci Wspólnego Życia i wpływów, jakie wywierali na szkolnictwo w Prusach. Dowiemy się także o wysokim poziomie nauk ścisłych w Krakowie w XV wieku, o czym Niemiec Hartman Schedel pisze w swojej Kronice świata , że „najwyżej stoi tam nauka astronomii” i w tej dziedzinie uniwersytety niemieckie mu nie dorównują.

W powyższe studium dobrze wkomponowuje się praca Bohdana Rymaszewskiego, ukazująca Toruń z punktu widzenia architektury, rozplanowania urbanistycznego, zabytków. To swoisty przewodnik po mieście przełomu stuleci XV/XVI, a o jego znacznej popularności wśród zwiedzających świadczą wznowienia z 1972 czy 1993 r. w językach polskim, angielskim, włoskim.

Karol Górski przedstawił dom i środowisko rodzinne Kopernika. Najwięcej trudu zadał sobie, by ustalić dokładne miejsce przyjścia astronoma na świat, a więc toruńską kamienicę przy ulicy Św. Anny 17 (dziś Kopernika). Z kolei ceniony, zmarły niedawno historyk Marian Biskup zaprezentował czytelnikowi tajemniczy świat fromborskich kanoników, między którymi przyszło spędzić Kopernikowi znaczącą część jego życia. Na tym tle autor przedstawił działalność publiczną astronoma: na początku, przy boku wuja, biskupa Łukasza Watzenrodego, potem jako kanclerza i administratora dóbr kapituły. W sposób szczególny ukazana została rola, jaką odegrał Kopernik w obronie Warmii podczas najazdu krzyżackiego (1520–1521).

Badania historyczne pozwalają odkryć piękną cechę osobowości Kopernika – dążenie do pokoju. Pokój publiczny w Prusach stale bywał zagrożony. Nadzwyczaj dotkliwe bywały akcje rozbójnicze gdańszczanina Grzegorza Materny w końcu XV w., a od początku XVI w. jego brata Szymona. Pertraktacjami oraz odpowiednimi zmianami prawa prezentowanymi podczas zjazdów stanów pruskich udało się pomyślnie rozwiązać ten problem.

Stefan Cackowski – kolejny współautor pracy – poddał analizie idee ekonomiczne fromborskiego kanonika oraz jego udział w reformie monetarnej Prus Królewskich. Dobitnie podkreślił, że to Kopernik pierwszy sformułował prawo o wypieraniu lepszego pieniądza przez gorszy, które zostało niesłusznie przypisane Thomasowi Greshamowi (ok. 1519–1579).

Tekst Waldemara Voiségo dotyczy pracy naukowej Kopernika związanej ściśle z systemem heliocentrycznym, począwszy od idei, poprzez odkrycie, publikację De revolutionibus , aż do recepcji jego teorii w Europie XVII w. i dalszych konsekwencji dla rozwoju nauki. Uzupełnieniem tych rozważań jest praca Jerzego Dobrzyckiego, śledząca filiacje i przenikanie się starożytnych i średniowiecznych poglądów astronomicznych, które podprowadziły Kopernika do odkrycia. Zwieńczeniem zaś książki jest tekst Cecylii Iwaniszewskiej, która wyłożyła najistotniejsze myśli dzieła De revolutionibus i wskazała, w jaki sposób mogły dalej rozwijać się nauki nowożytne, których podstawą było odkrycie Kopernika.

Lektura daje możliwość zrozumienia zawiłości pięknej budowy wszechświata i poznania życia jednego z jego odkrywców.

Bogdan Bernat

Mikołaj Kopernik i jego czasy , red. Agnieszka Markuszewska, wstęp Teresa Borawska WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU MIKOŁAJA KOPERNIKA, Toruń 2013.