Uczelnie w świetle prawa

Wolność nauki, finansowanie uczelni, otwarty dostęp, decyzje administracyjne wydawane przez rektora, studenci niepełnosprawni, bezpieczeństwo na terenie kampusu, pomoc materialna dla studentów – to krąg problemowy zakreślony w tym tomie. Jego redaktor, Jacek Pakuła, podkreśla we wstępie reformatorski kontekst zgromadzonych prac, zaznaczając, że książka jest elementem środowiskowej dyskusji. Autorami rozpraw są przeważnie prawnicy, lecz także ekonomiści, socjolodzy i administratywiści, studenci, doktoranci i naukowcy z różnych ośrodków.

Waga i doniosłość poszczególnych prac są różne, w każdej niemal można jednak znaleźć interesujące fragmenty czy idee. Np. Paweł Sobotko, analizujący prawne aspekty ograniczeń wolności nauki, zwraca m.in. uwagę na orzeczenia sądów w sprawach o nadanie stopni naukowych. Orzeczenia te przejawiają oportunizm, a statut Centralnej Komisji traktuje się w nich tak, jakby miał on pierwszeństwo przed przepisami kodeksu postępowania administracyjnego. Autor polemizuje również z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, który w 2012 r. ocenił zgodność przepisów ustawy o stopniach naukowych i statutu CK. Trybunał – pisze Sobotko – „nie uznaje stopni naukowych za związane z konstytucyjną wolnością nauki, zaś przepisów u.s.n., zobowiązujących radę właściwej jednostki prowadzącej postępowanie o nadanie stopnia, za kreujące prawo podmiotowe doktoranta do posiadania stopnia naukowego”.

Autor opracowania o finansowaniu uczelni kościelnych ze środków publicznych, Michał Szewczyk, stwierdza istnienie „mozaiki legislacyjnej” w tym przedmiocie, upomina się o określenie zakresu podmiotowego pojęcia „uczelnia kościelna” i postuluje opracowanie i uchwalenie ustawy „regulującej w sposób całościowy, ogólny i abstrakcyjny zasady finansowania wszystkich uczelni wyznaniowych”.

Eksperci OECD, Banku Światowego i MNiSW dostrzegają różne nieprawidłowości w zarządzaniu uczelniami publicznymi w Polsce. Jak pisze Radosław Paweł Wilski, raporty te „podkreślają tradycyjny, często zachowawczy charakter gospodarowania. Przestarzałe zasady oraz brak ustalania celów, wybierania priorytetów oraz motywowania sprzyjają nieracjonalności i bezproduktywności”. Aby te problemy rozwiązać, autor prezentuje plan rzeczowo-finansowy, podstawowe narzędzie zarządcze w rękach władz uczelni publicznej.

Szkoły wyższe tworzą przekaz dla kandydatów na studia, usiłując wpłynąć na swój wizerunek, który powstaje w umysłach i emocjach licealistów. Aldona Lipka zbadała wizerunek uczelni wśród uczniów Liceum Akademickiego w Toruniu, kształcącego szczególnie zdolną młodzież z całego kraju, laureatów międzynarodowych olimpiad. Okazało się, że w ich oczach „uczelnie robią wiele rzeczy na pokaz”, aby przyciągnąć kandydatów, „a później nie dbają o jakość oferowanych usług”. „Wizerunek polskich uczelni – pisze Aldona Lipka – w umysłach badanych maturzystów nie jest najlepszy. Dominują obawy związane ze słabym przygotowaniem ich do pracy zawodowej, z niewystarczającym poziomem usług edukacyjnych i niskimi kompetencjami studiujących tam ludzi”.

Ciekawy i rzadko poruszany temat bezpieczeństwa na terenie uczelni omawia w swym artykule Aleksander Jakubowski. Zauważa, że kwestia tworzenia straży uczelnianej nie została uregulowana w ustawie o szkolnictwie wyższym. Tryb powoływania wewnętrznych służb ochrony godzi w zasadę autonomii uczelni, albowiem tylko lokalny komendant wojewódzki Policji może w drodze decyzji administracyjnej wydać zezwolenie na utworzenie takiej służby. Wnioskuje o to rektor, uzasadniając konieczność utworzenia służby ochrony ważnym interesem publicznym. Tak więc uczelnia, chroniona ustawowo przed ingerencją służb państwowych, musi się zwracać do organu tych służb o zezwolenie na samorządne zapewnienie bezpieczeństwa.

Grzegorz Filip

Współczesne problemy nauki i szkolnictwa wyższego. Continuum , pod red. Jacka PAKUŁY, Pracownia Wydawnicza Eikon, Toruń 2015.