Troska o zachowanie wartości

Jest to kolejna publikacja Instytutu Społeczeństwa Wiedzy i Fundacji Rektorów Polskich poświecona problematyce szkolnictwa wyższego. Znajdujemy w niej rozważania kilkudziesięciu wybitnych przedstawicieli społeczności akademickiej naszego kraju dotyczące misji współczesnych uczelni wyższych. Chociaż w tytule mowa o uniwersytecie, rzecz dotyczy wszelkiego rodzaju szkół wyższych, zarówno akademickich, jak i zawodowych. Tekst jest raczej zbiorem kompetentnych opinii, niż systematyczną rozprawą naukową. Z punktu widzenia liczności i różnorodności grona potencjalnych czytelników jest to zaleta publikacji.

Rola edukacyjna, naukowa i społeczna uczelni ulegała i będzie ulegać ewolucji wraz ze zmieniającymi się kulturowymi, społecznymi i gospodarczymi uwarunkowaniami ich funkcjonowania. Tempo tej ewolucji znacznie przyspieszyło w ostatnich dziesięcioleciach, m.in. w związku z umasowieniem kształcenia na poziomie wyższym oraz rolą wykształcenia wyższego we współczesnych społeczeństwach. Problem właściwego kształtowania misji uczelni byłby dość trywialny, gdyby było wiadomo „dokąd i po co zmierza świat”, ale tego oczywiście nie wiemy. Nie możemy też założyć, że „będzie tak, jak było”, a więc, że istotne i pilne zmiany misji i sposobu funkcjonowania uczelni są zbędne. Zagadnienie kształtowania misji uczelni nie jest więc „problemem akademickim” – to realny, ważny problem związany z większością aspektów funkcjonowania współczesnych społeczeństw. Warto tu dodać, że tematyka ta jest częścią badań nad polityką publiczną – dziedziną nauki dobrze ugruntowaną w wielu krajach europejskich i w USA, a w Polsce dopiero od niedawna została formalnie uznana przez Centralną Komisję za dyscyplinę nauki mającą swoją tożsamość i dobrze określony zakres merytoryczny.

Autorzy poszczególnych wypowiedzi zamieszczonych w monografii (a jest ich około czterdziestu) reprezentują szerokie spektrum obszarów i dyscyplin naukowych – są wśród nich specjaliści w zakresie nauk humanistycznych, społecznych, artystycznych, ścisłych, przyrodniczych i technicznych. Nie dziwi więc różnorodność dyskutowanych aspektów misji uczelni i różne rozłożenie akcentów. Rozmaitość ta uświadamia, jak odmienne są uwarunkowania funkcjonowania różnych typów szkół wyższych. Jest to szczególnie ważne wobec tendencji, widocznej zwłaszcza przy stanowieniu prawa, do dokonywania upraszczających uogólnień, które prowadzą do mało racjonalnych, źle ukierunkowanych rozwiązań systemowych.

Jeśli jednak miałbym się pokusić o znalezienie wspólnego mianownika przedstawionych poglądów, to byłby nim pogląd uznający potrzebę głębokich zmian w systemie szkolnictwa wyższego, z troską o zachowanie wartości uniwersytetu ugruntowanych wielowiekową tradycją. Jest to oczywiście konstatacja mało konkretna, ale znacząca, gdyż obala rozpowszechniany, zwłaszcza w mediach, pogląd, że społeczność akademicka jest z gruntu konserwatywna, nieskłonna do daleko idących reform. O tym, że pogląd ten jest nieprawdziwy i niesprawiedliwy, zaświadczała też środowiskowa Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego 2010-20 z roku 2010. W tym kontekście nie od rzeczy jest przypomnienie, że ponawiane apele społeczności akademickiej o opracowanie i przyjęcie rządowego programu rozwoju szkolnictwa wyższego i nauki wciąż nie odnoszą skutku. Chciałoby się wierzyć, że omawiana publikacja wpłynie na zmianę tego stanu rzeczy. Podobno kropla drąży skałę.

Misja i służebność uniwersytetu w XXI wieku, praca zbiorowa pod red. Jerzego Woźnickiego, INSTYTUT SPOŁECZEŃSTWA WIEDZY, FUNDACJA REKTORÓW POLSKICH, Warszawa 2013.