Translatologia praktyczna

W materiałach promocyjnych wydawca określa tę książkę mianem „kopalni wiedzy” – i nie jest to marketingowa przesada. Jako osoba zarówno zawodowo, jak i amatorsko zajmująca się tłumaczeniami chcę podkreślić, że każdy rozdział umożliwiał mi skonfrontowanie się z innymi ograniczeniami mojego warsztatu. To pierwszy taki podręcznik w języku polskim i każdy, kto sam chce się zajmować przekładem lub uczyć tego innych, powinien go znać. Po zasięgnięciu opinii kilku doświadczonych tłumaczy muszę powiedzieć, że osoby mające wieloletnią praktykę nie dowiedzą się z tej książki wiele; została ona jednak pomyślana jako podręcznik kreślący podstawy tej problematyki, przeznaczona jest zatem dla tych, którzy zaczynają przygodę z profesjonalnymi tłumaczeniami lub zajmują się nimi, nie mając uporządkowanego, fachowego przygotowania.

Książka Zofii Kozłowskiej i Anny Szczęsny ma dwie ważne zalety. Po pierwsze, nie jest poświęcona przekładowi z jednego konkretnego języka na polski, ale regułom i technice przekładu pisemnego w ogólności. Dzięki temu jest przydatna dla tłumaczy z różnych języków – współcześnie większość publikacji translatologicznych dotyczy przekładów z angielskiego, a problemy tłumaczy z tego języka niekoniecznie są reprezentatywne dla trudności napotykanych przez tłumaczy w ogólności. Po drugie, dotyczy wyłącznie przekładu nieliterackiego, a zatem operuje materiałem, z którym spotyka się większość tłumaczy (mało kto dostępuje zaszczytu tłumaczenia literatury, jeszcze rzadziej za wynagrodzeniem). Przykłady pochodzą zarówno z prac naukowych i popularnonaukowych, jak i artykułów prasowych czy folderów biur podróży – choćby etyka zawodowa wymaga starannego tłumaczenia również takich tekstów, a nie tylko powieści Tołstoja (autorki są rusycystkami). To ostatnie sprawia, że pełne korzystanie z książki jest łatwiejsze, gdy choć na podstawowym poziomie zna się rosyjski, gdyż najcenniejsze w mojej ocenie przykłady dotyczą tłumaczeń z tego właśnie języka. Nawet sama znajomość alfabetu jest już cenna. Takie przykłady lepiej pokazują szereg czyhających na tłumacza pułapek – właśnie pozorne podobieństwo języków słowiańskich lepiej demonstruje niebezpieczeństwo interferencji, czyli mieszania mechanizmów z języka tekstu wyjściowego i języka tekstu docelowego.

Na uwagę zasługuje staranność autorek w posługiwaniu się terminologią językoznawczą i przekładoznawczą. Sama możliwość uporządkowania fachowego słownictwa sprawia, że warto się dokładnie zapoznać z tą pozycją. We wstępie autorki przepraszają za powtarzanie tych samych treści (np. wyjaśnianie tych samych terminów) w różnych rozdziałach, wzięły bowiem pod uwagę to, że niektórzy czytelnicy mogą korzystać z książki wybiórczo. Przeprosiny te, świadczące o wrażliwości autorek, są jednak niepotrzebne. Przy całościowej lekturze takie powtórzenia pozwalają zapamiętać terminy i uświadomić sobie wagę podstawowych reguł uprawiania zawodu tłumacza. Materiał w całej książce jest uporządkowany we wzorowy sposób, można z niej łatwo korzystać także jako z poradnika umożliwiającego rozwiązywanie konkretnych problemów pojawiających się podczas tłumaczenia.

Jako osoba związana z branżą wydawniczą muszę też docenić wielokrotnie podkreślane przez autorki znaczenie dysponowania przez profesjonalnego tłumacza kompetencjami językowymi nie tylko w języku tekstu wyjściowego, ale także docelowego, oraz wiedzą z obszaru edytorstwa (np. na temat sporządzania przypisów, bibliografii i indeksów czy prawidłowego zapisu liczb, skrótów i jednostek). Wyraźnie wskazywana jest też konieczność posiadania wiedzy ogólnej (tzw. kompetencje encyklopedyczne) oraz dobrej orientacji w tematyce tłumaczonego tekstu (ze świadomością, że w warunkach ostrej konkurencji w branży nie zawsze jest to możliwe). Niejednokrotnie stykałem się z tekstami bardzo kompetentnie przetłumaczonymi, które zostały jednak nadesłane przez tłumacza bez uprzedniej adiustacji. Jasne, że przekład będzie później redagowany jako samodzielny tekst, bez porównywania z oryginałem, ale tłumacza obowiązuje „wygładzenie” językowe efektu jego pracy.

Marek Misiak

Zofia KOZŁOWSKA, Anna SZCZĘSNY, Tłumaczenie pisemne na język polski. Kompendium , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018.