Spór medyczno-prawny

Obszerna (450 stron) i bardzo starannie wydana książka zawiera tłumaczenia 23 prac anglosaskich autorów, poprzedzone obszernym (prawie osiemdziesiąt stron) wprowadzeniem pióra prof. W. Galewicza z UJ, redaktora naukowego książki.

Jak pisze Galewicz, „u schyłku życia niejednego człowieka, a czasem nawet w samym jego środku, jeśli nie wręcz na początku jego oczekiwanego życia, nadchodzi chwila niełatwej decyzji: jest to moment, w którym nierzadko on sam, a jeszcze częściej ci, którzy się nim zajmują, są zmuszeni zdecydować, czy mają przez jakieś możliwe działanie (lub zaniechanie takiego działania), przyczynić się do tego, by życie tego człowieka dobiegło końca”. Analizie argumentów dotyczących takich właśnie decyzji jest poświęcona ta książka.

Teksty zostały zebrane w cztery grupy ze względu na ciężar podejmowanych decyzji. Pierwsza grupa dotyczy tzw. letalnej analgezji, czyli stosowania środków przeciwbólowych, które mogą spowodować szybszą śmierć pacjenta. Podstawowy spór toczy się tu o tzw. zasadę podwójnego skutku (działanie, które ma dobry i zły skutek, jest dopuszczalne lub nie w zależności od tego, czy jego zły skutek jest przez działającego jedynie przewidywany, czy zamierzony). Druga grupa tekstów traktuje o różnych formach rezygnacji z podtrzymywania życia. Tu podstawowe pytanie brzmi: czy wolno zrezygnować z terapii podtrzymującej życie przez jej czynne przerwanie (oraz czy wolno zrezygnować ze sztucznego odżywiania pacjenta)? Jeszcze większy ciężar gatunkowy mają pytania trzeciej grupy tekstów, dotyczących wspomaganego samobójstwa. Prowokacyjne pytanie jednego z artykułów (J. Hardwig), „czy mamy obowiązek umrzeć?”, prowadzi do rozważań dotyczących decyzji na śmierć, „aby nie być ciężarem dla osób, które kochają”. Artykuł kończy się osobliwym zestawem warunków dotyczących „obowiązku śmierci” (np. „Większy obowiązek śmierci spoczywa na kimś wtedy, gdy prowadził on względnie rozrzutne życie, zamiast oszczędzać na starość czy na wypadek choroby”).

Ostatnią część książki stanowią artykuły dotyczące argumentów za i przeciw eutanazji (chodzi jedynie o dobrowolną czynną eutanazję). Argumenty za eutanazją są zasadniczo podobne do argumentów za dopuszczalnością samobójstwa w obecności lekarza. Wśród nich mamy (por. artykuł M.P. Battin, Eutanazja: kwestie podstawowe ): argument z litości, z szacunku dla ludzkiej godności, z prawa do decydowania o sobie. Nowym argumentem, jak wskazuje Galewicz, jest argument przeciw dopuszczalności eutanazji z bezwzględnego obowiązku powstrzymania się lekarza od zabijania. Inny argument przeciw stanowi odwołanie się do praw niezbywalnych: prawo do życia ma status podobny do niezbywalnego prawa do osobistej wolności.

Prace z zakresu bioetyki (np. podręcznik T.L. Beauchampa i T.L. Childersa Zasady etyki lekarskiej , Warszawa 1996) dla „normalnego” czytelnika mogą być trudne do czytania. Mają charakter techniczny, a spory filozofii anglosaskiej przesiąknięte są mocno duchem utylitaryzmu. Także i w omawianej antologii nie mamy do czynienia z dramatyzmem pytań dotyczących umierania i odwoływaniem się do rozstrzygnięć antropologicznych, ale ze sporem o charakterze medyczno-prawnym co do konkretnych rozwiązań z ich korzyściami i wadami. Teksty są bardzo szczegółowe, natomiast na podkreślenie zasługuje jasne i precyzyjne wprowadzenie prof. Galewicza, które stanowi użyteczny przewodnik po tej „dość ponurej” antologii.

Marek Lechniak

Wokół śmierci i umierania. Antologia bioetyki. Tom 1, red. nauk. Włodzimierz Galewicz, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2009.