Różne rodzaje emigracji

Autorka podzieliła publikację na pięć rozdziałów i dokonała subiektywnego wyboru pisarzy, wśród których znaleźli się: Zygmunt Haupt, Zbigniew Kruszyński, Manuela Gretkowska i Artur Leczycki. Odautorskie rozważania pod kątem obranego tematu poprzedzają wybrane elementy z biografii twórców. Piąty rozdział poświęcony został: Tomaszowi Piątkowi, Michałowi Witkowskiemu, Mikołajowi Łozińskiemu oraz Magdalenie Tulli.

Twórczość mało znanego Zygmunta Haupta (rocznik 1907, po II wojnie światowej wyjechał do USA, zbiór opowiadań Papierowy pierścień to jedyna książka wydana za jego życia), zdaniem Nęckiej, charakteryzuje autotematyzm i autobiografizm, główną rolę w jego pisarstwie odgrywają wspomnienia wojenne oraz relacje z kobietami.

Powodów niewielkiej popularności Zbigniewa Kruszyńskiego badaczka upatruje w niekoniunkturalności jego pisarstwa, docenianego jednak przez krytykę. Kruszyński przetwarza literacko „węzłowe momenty własnej biografii”, czyli „solidarnościowe zaangażowanie, doświadczenie konspiracji, aresztowanie w stanie wojennym i pobyt w więzieniu, przymusową emigrację” do Szwecji. Emigracyjna rzeczywistość po prostu zmusza do pisania, bo wszystko jest nowe i nieznane, nawet jeżeli tożsame rzeczom znanym z rodzinnego kraju. Psa, skrzynki pocztowe, ulice trzeba nazywać na nowo, ale największą przeszkodą dla przybysza z Polski staje się język szwedzki. Jak zaznać spokoju w obcym kraju, gdy nawet słowo „spokój” po szwedzku staje się problemem nie do przebrnięcia dla narządu mowy. Dlatego Kruszyński jest niezwykle wyczulony na „niuanse lingwistyczne”, obcość = język.

Artur Leczycki, również osiadły w Szwecji, którego proza „nie doczekała się szerszego rezonansu”, konkluduje, że współczesny emigrant to już nie polityczny wyrzutek, jak za czasów PRL-u, ale stypendysta lub turysta. Jednemu z bohaterów swoich książek wkłada w usta takie słowa: „Wasze [Polaków – JH] nieszczęścia wynikają stąd […] że macie niedorzeczny stosunek do historii. […] Dla was historia jest czymś w rodzaju boskiego objawienia […]. Tymczasem historia to zwykła dziwka i jeżeli akurat stoi pod latarnią, jest tania i bezpańska, to czemu jej nie wykorzystać?”.

Manuela Gretkowska, która w 1988 r. wyjechała do Paryża „z nudów”, buntowała się przeciwko romantycznemu emigracyjnemu etosowi: „A mnie nie interesuje ani Jaruzelski, ani Wałęsa” (My zdies’ emigranty ). W Transie (2011) znowu wraca do czasów paryskich, opisując swój romans ze znanym reżyserem Laskim (A. Żuławski), opierający się wyłącznie na cielesności.

Pałac Ostrogskich Tomasza Piątka to zdaniem Nęckiej „potwierdzony autobiografizmem »pamiętnik narkomana«” i „dopowiedzenie do wydanej w 2002 roku Heroiny ”. Tematyka Lubiewa oraz Lubiewa bez cenzury (2012) Michała Witkowskiego jest zapewne czytelnikom doskonale znana. Czy książka ta obnażyła pewne tabu, czy była nowatorska ze względu na poruszaną tematykę? Być może tak, pod warunkiem jednak, że nie próbujemy literatury interpretować wyłącznie pod kątem orientacji seksualnych lub filozofii gender i w tym szukać jej jedynej bądź najistotniejszej wartości. Nęcka analizuje jeszcze Książkę Mikołaja Łozińskiego, historię trzech pokoleń jego rodziny oraz zbiór opowiadań Włoskie szpilki Magdaleny Tulli, który „tematyzuje toksyczny związek córki z cierpiącą na Alzheimera matką, byłą więźniarką Auschwitz”.

Autorka wyróżnia cztery rodzaje emigracji: realne, intymne, literackie oraz biograficzne. Swoim pomysłem na książkę udowadnia tezę, że często właśnie życie przynosi najlepsze tematy na powieści.

Jacek Hnidiuk

Agnieszka Nęcka, Emigracje intymne. O współczesnych polskich narracjach autobiograficznych , WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO, Katowice 2013, seria: Prace Naukowe UŚ w Katowicach.