Raczej o metafizyce

Wydana przez PWN książka Cztery eseje metafizyczne stanowi pokłosie Konkursu o Nagrodę im. Barbary Skargi na esej filozoficzny z zakresu metafizyki, ogłoszonego przez Fundację na rzecz Myślenia i zawiera cztery prace, które (poza pracą Granice względności. Opis metafizyczny zwycięzcy konkursu Marcina Poręby, która została wydana jako odrębna książka) znalazły się w finale I konkursu.

Z lektury narzuca się jedna podstawowa konstatacja: eseje te nie należą do metafizyki, ale raczej do meta-metafizyki, czyli są pracami o metafizyce, a nie o bycie, rzeczywistości, której, przynajmniej wedle Arystotelesa, metafizyka ma dotyczyć. To ciekawe, że refleksja młodych filozofów polskich wyznaczana jest przez współczesne nurty krytyczne, a nie sięga do tradycji filozofii klasycznej. Każdemu z esejów trzeba by właściwie poświęcić odrębną recenzję, zwłaszcza mając na względzie osobliwość oraz – trzeba to podkreślić – może i atrakcyjny dla jury konkursu, ale dla zwykłego czytelnika jednak wielce niejasny charakter rozważań.

Przewrót kopernikański 2.0 Marka Kozłowskiego oscyluje wokół Kantowskiego przewrotu kopernikańskiego i inspirowany jest Kantowskim wstępem do Krytyki czystego rozumu , według którego zadaniem Kanta jest zmiana perspektywy „oglądania przedmiotów” na wzór zmiany zaproponowanej przez Kopernika. Autor najpierw stawia pytanie o możliwość proponowanej przez Kanta zmiany perspektywy, następnie rozważa naturę nowożytnej matematyki, tzw. lunocentryzm („półprzewrót Kanta okazuje się przez Newtona inspirowaną, nowożytną modernizacją geocentryzmu, polegającą na rozwinięciu go w urojony rozsądkowy lunocentryzm, który jest po prostu sztucznie wyodrębnionym pośrednim etapem w… przekształceniu geocentryzmu w heliocentryzm”), w końcu przechodząc do perspektywy Heglowskiej, przywracającej właściwe, centralne miejsce metafizyce, ale już odniesionej do nabywającego świadomości Ducha.

Praca Macieja Sosnowskiego Przejścia metafizyki dotyczy dwóch krytyk metafizyki – jednej dokonanej przez G. Lukacsa i całą tradycję nowego marksizmu i drugiej dokonanej przez J. Derridę metodę dekonstrukcji, której kluczowym miejscem stosowania są według autora teksty spekulatywne: „stąd tak istotny jest dla niej sposób czytania Hegla – bo od niego ostatecznie uczy się szkoły rozhuśtywania pojęć, aby znaczyły to, czego na pierwszy rzut oka nie znaczą, ale jednocześnie uczy się tego, że taka gra może się odbywać jedynie, chcąc nie chcąc, w horyzoncie absolutnej wygranej – algebry martwego języka. I każe nam mieć w pamięci to ideologizujace niebezpieczeństwo, nawet wtedy, kiedy jest utożsamiane ze zbawieniem”. Z kolei Powrót Alkibiadesa Szymona Wróbla zawiera wariacje na temat Alkibiadesa oparte na współczesnej myśli ponowoczesnej – konkluzje autora wyrażają następujące słowa o dzisiejszej roli filozofii: „filozofia, która jest niczym innym jak tylko domyślaniem się warunków możliwości istnienia świata politycznego, jest zarazem prawdziwą ontologią form ludzkiego działania, albowiem przez to, co formy polityczne ‘wypowiadają’, filozofia ta przenika ku temu, co w tym wypowiadaniu ‘robią’ opisywane światy polityczne i czym ‘rzeczywiście są’”. Subiektywne wprowadzenie do metafizyki Krzysztofa Żółtańskiego przynajmniej dotyczy tekstów Platona i Arystotelesowskiej Metafizyki . Jak zauważa autor, istnieją dwa modusy dezaktualizacji metafizyki: modus naukowy, czyli zewnętrzne zoperacjonalizowanie i uabstrakcyjnienie stosunku podmiotu do przedmiotu i modus humanistyczny „polegający na rozpuszczeniu obu członów w uniwersum znaczących”.

Marek Lechniak

Marek KOZŁOWSKI, Maciej SOSNOWSKI, Szymon WRÓBEL, Krzysztof ŻÓŁTAŃSKI, Cztery eseje metafizyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014.