Przeciw technopolizacji

Jaka powinna być współczesna akademia? Grono naukowców w niniejszej publikacji zajmuje się ważnymi i najważniejszymi zagadnieniami związanymi z misją uniwersytetu, nauką i przestrzenią publiczną, organizacją uczelni oraz wpływami rewolucji technicznej na proces uczenia i studiowania.

Jedną z najistotniejszych kwestii jest relacja mistrz – uczeń, która wiąże się z tradycją oraz ideą universitas. Kluczowe pytanie nie brzmi: czy wykładowca ma nadal autorytet, pomimo zmieniających się realiów i dominacji kultury popularnej. Zasadnicze pytanie dotyczy tego, jak odbudować, jak budować na nowo, tu i teraz, dobre, najlepsze relacje intelektualne w świecie uniwersytetu? Aby absolwenci szkół wyższych potrafili i chcieli przekazywać podstawowe, ponadczasowe wartości etyczne, prospołeczne, nie tylko w swoim życiu zawodowym. Na czym bowiem polega misja akademii? Na wykształceniu dobrych specjalistów, ale także ludzi nieobojętnych na rzeczywistość, aktywnych, mających własne zdanie i dostrzegających potrzebę dyskusji na różne, ważne dla wszystkich, tematy. To niezmiernie istotna kwestia zwłaszcza obecnie, w dobie nowoczesnych technologii. Janusz Morbitzer, pedagog i informatyk, nawiązuje do pojęcia „triumfu techniki nad kulturą”. Wskazuje na fakt, iż „coraz częściej doświadczamy negatywnego zjawiska technopolizacji życia”. Pisze o niezgodzie na „zaniedbywanie intelektualnego i wolicyjnego potencjału człowieka”, dlatego swoje wystąpienie kończy słowami Alberta Einsteina: „Obawiam się dnia, kiedy technologia pokona człowieczeństwo. Świat będzie się wtedy składał z generacji idiotów”.

Wielką wartością książki jest zatem, zawarty nie tylko w tytule, postulat reaktywacji. Problemy, zagrożenia, a nawet patologie współczesnego życia uniwersyteckiego są odważnie i wprost nazywane przez wielu współautorów publikacji. Ryszard Tadeusiewicz i Antoni Ligęza, pisząc o wadach i zaletach wprowadzenia krajowych ram kwalifikacji, w jednoznaczny sposób wyrażają swoje negatywne opinie na temat omawianego zagadnienia, „ustawicznych zmian legislacyjnych”. Pytają wprost: „Kto jednakże wyeliminuje uczelnie nagminnie produkujące bezrobotnych? I kto naprawi kariery młodych ludzi, których nabrano na te społeczne i gospodarczo bezużyteczne studia? Studia absolutnie poprawne i legalne, bo spełniające przecież normy KRK!”.

Zagadnienia biurokracji, praktyki zawodowej absolwentów uczelni oraz etyki pracowników naukowych powracają w wystąpieniach przedstawicieli różnych dziedzin wiedzy. Pojawiają się głosy wskazujące na istnienie nepotyzmu, nieuczciwej konkurencji, nieuzasadnionych, nieobiektywnych ocen – pozytywnych i negatywnych – pracy zarówno młodych, jak i doświadczonych pracowników uniwersytetów. Powraca również kwestia poziomu pracy wykładowców, ze wskazaniem, że niemożliwe jest pogodzenie ilości i jakości pracy w kilku szkołach wyższych z własnym rozwojem intelektualnym oraz zaangażowaniem w dodatkowe projekty naukowe i społeczne. Istotna jest refleksja nad liczbą nowych szkół wyższych oraz pytanie, jaki poziom kształcenia faktycznie oferują one swoim studentom?

Niezwykle interesujące są także wystąpienia autorów rozważających znaczenie humanistyki we współczesnym świecie akademickim. Witold Zontek zaznacza, iż humanistyka ma „wybitne zadania normatywne, przy czym ta normatywność powinna być otwarta na dyskusję. (…) Uniwersytet jest bodaj ostatnią instytucją, która wciąż dysponuje niepolitycznymi zasadami prezentowania i oceniania konkurencyjnych wizji prawdy, regulowanymi przez zasady dyskusji naukowej i obyczaje akademickie”. Być może pojęcie „konkurencyjne” – w odniesieniu do wizji prawd różnych – nie jest najtrafniejsze, ale idee dialogu, komunikacji, poszukiwania porozumienia i wzajemnego szacunku pomimo wszystko, stanowią fundamenty i przyszłość uniwersytetu. Przyszłość, która powinna być tworzona tu i teraz.

Agnieszka Palicka

Idea uniwersytetu. Reaktywacja , red. Piotr SZTOMPKA, Krzysztof MATUSZEK, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2014.