Poezja i biografia

„U podstaw niniejszej książki leży właśnie takie, nieco schizofreniczne, doświadczenie filologa, który słyszy głosy – głosy innych autorów, innych tekstów. Zgromadzone tu odczytania – te podwójne i te, które toczą się przede wszystkim w obrębie dzieła samej Szymborskiej – są wynikiem niemożności uwolnienia się od literatury intertekstualnej, nakazującej nasłuchiwać w każdym utworze literackim echa innych utworów i traktować każdy wiersz jako partię Bachtinowskiego dialogu” – czytamy we wstępie do książki. Iwona Gralewicz-Wolny, adiunkt w Zakładzie Teorii Literatury Uniwersytetu Śląskiego, obiektem swoich rozpraw uczyniła twórczość jednej z najpopularniejszych polskich poetek.

Ową monografię autorka podzieliła na dwie części. Pierwsza, na którą składa się pięć szkiców, ogniskuje się wokół motywów charakterystycznych dla dzieł poetki. Konfrontuje ona zatem twórczość Szymborskiej z jej biografią, a właściwie z rezerwą wobec autobiograficznych wynurzeń, która charakterystyczna była dla autorki na przekór czasom i modom. Ową rezerwę interpretowano na wiele sposobów, najczęściej jako zatracenie potrzeby kontaktu ze światem, wręcz dziwactwo. Życzliwsi autorce wiązali to z jej skromnością.

W kolejnym szkicu poznajemy Szymborską jako teoretyka literatury. Mimo iż poetka uważała wypowiadanie się na temat własnej twórczości za niestosowne, Gralewicz-Wolny zastanawia się, czy poeta w ogóle może uciec od mówienia o poezji. Przecież: „W świecie, który poeta obejmuje swoją refleksją, miejsce centralne zajmuje właśnie poezja. Zignorować ten temat – to jakby zaprzeczyć własnej tożsamości”. Szymborska jednak, zauważa autorka, czuje się poetką przede wszystkim w swoich wierszach, rzadziej w świecie rzeczywistym. Miano to traktuje niczym kostium, który zakłada na stosowne okazje.

Trzeci szkic przynosi rozważania na temat swoistego lejtmotywu, jakim są liczby, cyfry i miary w poezji Szymborskiej. Pokazują one absurd i przypadkowość wszelkich wyliczeń, na których człowiek próbuje oprzeć swą egzystencję. Wszelkie rachunki, traktowane jako obietnica uporządkowania chaosu ludzkiego życia, zawodzą – w poezji Szymborskiej triumfuje los, drwiąc sobie z ludzkich wyliczeń i prognoz. Autorka monografii pochyla się także nad kwestią relacji łączących człowieka ze światem przyrody. Świat fauny i flory ma bowiem w twórczości Szymborskiej godną reprezentację. U podłoża przyrodniczych obserwacji zdaje się leżeć zdziwienie. Towarzyszy mu poznawcza ciekawość oraz nurtujące pytanie o sąsiadów naszej egzystencji – królestwo przyrody, do którego nie należymy. Poezja Szymborskiej wkracza w obszar synantropiczny, czyli wyznaczany zgodnie z zasadą koegzystencji roślin i ludzi. Rośliny stanowią dla Szymborskiej fascynujący przedmiot obserwacji i refleksji. Ostatni szkic przynosi rozważania na temat ludzkiego uwikłania w egzystencjalny paradygmat początku i końca.

Druga część to swoista re-lektura wybranych dzieł poetki w kontekście utworów takich poetów jak Mickiewicz, Kochanowski, Miłosz, Herbert czy Kamieńska. Owe porównawcze interpretacje otwierają inne, ukryte wcześniej sensy wierszy, stając się wręcz dialogiem klasyki i współczesnej kultury. Autorka ujawnia tym samym nadzieję, że jej nowe odczytania wierszy staną się inspiracją do dalszej polemiki z tradycją literatury.

Książka, jak twierdzi Gralewicz-Wolny, jest rodzajem czytelniczej terapii, w której układa ona swoje lekturowe doświadczenia, dostrzegając swoisty porządek, a następnie przekazując go czytelnikowi. Monografia adresowana do zainteresowanych poezją Szymborskiej zarówno naukowo, jak i prywatnie, w bardzo przystępny sposób przybliża postać poetki poprzez szersze konteksty jej twórczości.

Katarzyna Krzyżanowska

Iwona GRALEWICZ-WOLNY, Poetka i Świat. Studia i szkice o twórczości Wisławy Szymborskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014, seria: Prace Naukowe UŚ w Katowicach.