Ocalić od zapomnienia

Nieczęsto się zdarza, żeby lektura książki stricte badawczej przysporzyła czytelnikowi, oczywiście prócz wiedzy, po prostu czystej przyjemności wynikającej z samego faktu czytania. Sztuka usatysfakcjonowania odbiorcy udała się kulturoznawczyni i socjolingwistce Nicole Dołowy-Rybińskiej. Jej publikacja Nikt za nas tego nie zrobi to wielobarwny portret młodych ludzi, którzy na co dzień angażują się w ochronę mniejszości językowych. Autorka w trakcie prowadzonych przez kilka lat badań terenowych eksplorowała obszar Kaszub w Polsce, Łużyc Górnych w Niemczech, Bretanii we Francji oraz należącą do Wielkiej Brytanii Walię. Respondenci w wieku od 16 do 25 lat zostali dobrani w taki sposób, by odzwierciedlali różnorodność środowisk pochodzenia i działania. Zebrane wywiady to istotna część książki, pozwalająca czytelnikowi nie tylko na lepsze zrozumienie prezentowanych treści, ale także na wczucie się w emocje towarzyszące ankietowanym.

Autorka opiera konstrukcję swojej rozprawy na kilku filarach. Ważny jest dla niej sposób tworzenia tożsamości mniejszościowej, istota funkcjonowania oraz odtwarzania wspólnot, które grupują ludzi zainteresowanych przetrwaniem danego języka, a także metody działania owych wspólnot we współczesnym świecie. Analiza sytuacji społecznej badanych regionów wskazuje na wyraźne osłabienie przekazu międzypokoleniowego, skutkiem czego dalsze istnienie kaszubskiego, bretońskiego, łużyckiego czy walijskiego wydaje się być realnie zagrożone. Podejmowane przez respondentów działania ocalić mają od zapomnienia mniejszościowe języki, a także spowodować, by osoby ich używające nie były wykluczane przez użytkowników języka dominującego.

Dołowy-Rybińska proponuje szeroką perspektywę patrzenia na zagadnienia związane z obszarem języków mniejszościowych. Znajdziemy w jej książce charakterystykę stylów uczenia się, analizę modeli edukacyjnych, jak również opis działań aktywistycznych mających na celu ochronę i rozpowszechnianie języków używanych przez mniejszości. Z wypowiedzi osób ankietowanych dowiemy się, że oprócz pasji i chęci krzewienia tradycji i kultury danej grupy jest w nich głęboko zakorzeniona tęsknota za dawną wspólnotą, jawiącą się jako raj utracony, w którym relacje oparte były na autentycznych więziach. Próbując odnaleźć ducha tradycji, respondenci oddają się dziś grupowym praktykom wspólnotowym, partycypując na przykład w działaniach Klubu Studenckiego Pomerania, biorąc udział w największym i najstarszym festiwalu kultury i języka walijskiego Eisteddfod czy w bretońskich zabawach nocnych fest-noz albo czynnie uczestnicząc w religijnych obrzędach. Jednocześnie nie ma wśród nich zgody na traktowanie reprezentowanej etniczności wyłącznie w kategoriach barwnego folkloru widocznego w czasie lokalnych festynów. Zdaniem tych młodych ludzi państwo powinno wspierać ich działania w taki sposób, by mniejszości były traktowane jako pełnoprawni uczestnicy życia społecznego, dla których ważne jest posiadanie odrębnej tożsamości.

Autorka zajęła się tematyką dla wielu być może uznawaną na niepraktyczną. Ona sama odrzuca zarzut, jakoby zajmowanie się językami opisywanymi jako anachroniczne, skazane na wymarcie czy niedopasowane do realiów współczesnego świata było niepotrzebnym wysiłkiem. „Po co ratować języki mniejszościowe, skoro ludzie nie chcą się nimi posługiwać? Długo zastanawiałam się, jak sformułować odpowiedź, która wydawała mi się tak oczywista, że aż trudna do ujęcia. (…) dlatego, że istnieją ludzie, dla których przyszłość ich języków i kultur jest ważna. Tylko tyle i aż tyle”.

Aneta Zawadzka

Nicole DOŁOWY-RYBIŃSKA, „Nikt za nas tego nie zrobi”. Praktyki językowe i kulturowe młodych aktywistów mniejszości językowych Europy , Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2017, seria: Monografie FNP.