Obalanie mitów

Autor ma na celu udowodnić, że jeśli wnikliwie przeanalizujemy niektóre powszechne przekonania na temat uczenia się, zrozumiemy, że w znacznym stopniu mogą być one błędne. Albo nie opierają się na rzetelnych danych, albo wyniki badań dowodzą czegoś odwrotnego, niż zakładano.

Jeden z mitów, głoszący, że prezentacje w PowerPoincie są skuteczniejszą metodą nauczania niż sam wykład, oparty jest przede wszystkim na naszych subiektywnych odczuciach. Niemal każdy powie, że łatwiej przyswoi materiał prezentowany dodatkowo na slajdach, niż tylko słuchając nauczyciela. Okazuje się tymczasem, że stopień opanowania wiedzy w tych dwóch przypadkach jest taki sam. Po prostu wolimy urozmaicenie w postaci obrazków, a wykład ze slajdami wydaje nam się bardziej interesujący. Wykładowcę korzystającego z prezentacji multimedialnych zazwyczaj oceniamy wyżej, a jego zajęcia uważamy za ciekawsze. Oczywiście jeśli prezentacje są przygotowane umiejętnie. Badania nie potwierdzają jednak, że po takich zajęciach pamiętamy lepiej i dłużej prezentowany materiał niż po zwykłym wykładzie na ten sam temat.

Sam wykład też powszechnie uważany jest za mniej efektywny niż inne metody nauczania. Mówimy, że najlepiej przyswajamy wiedzę poprzez działanie, warsztaty, dyskusje. Jako argument przeciwko wykładom podaje się niezdolność słuchacza do utrzymania koncentracji przez dłuższy czas. Tymczasem wykład w wielu przypadkach jest o wiele skuteczniejszy, np. kiedy trzeba przyswoić większą partię materiału. Tak naprawdę problemem jest sposób prowadzenia wykładu, nie sama forma. Autor przytacza opinię jednego z badaczy, J.K. Parkera, który wskazuje, że krytyka wykładów jest w gruncie rzeczy krytyką słabych prelekcji, z którymi często mamy do czynienia. Nie można jednak całkowicie skreślić wykładu jako metody dydaktycznej. Parker podaje sposoby na zwiększenie skuteczności nauczania przez wykład i omawia metody wspomagające przyswajanie i przetwarzanie wiedzy.

W 1993 roku Howard Gardner opublikował bardzo popularną dziś teorię inteligencji wielorakich. Wyróżnił kilka rodzajów inteligencji: językową, logiczno-matematyczną, przestrzenną, muzyczną, kinestetyczną, interpersonalną, intrapersonalną i przyrodniczą. Teoria ta przemawia do wielu ludzi – także i do mnie – ponieważ dzięki niej żadne dziecko nie jest wykluczone z grona inteligentnych. Jest przy tym atrakcyjna i prosta do wytłumaczenia. Dlatego też testy badające inteligencje wielorakie stosowane są w wielu szkołach i projektach mających na celu wspieranie rozwoju uczniów. Tym samym odchodzi się od badania inteligencji ogólnej, w której według teorii Spearmana istnieje jeden główny czynnik charakteryzujący ludzką zdolność poznawczą. Jest to tak zwany czynnik g , w testach inteligencji reprezentowany przez iloraz inteligencji. Według krytyków idei inteligencji ogólnej czynnik ten nie odpowiada za wszystkie aspekty zdolności poznawczych u konkretnych ludzi i nie determinuje ich późniejszych osiągnięć. Dlatego od dawna tworzono alternatywne sposoby badania uzdolnień. Teoria Gardnera szybko zyskała zwolenników.

Nie ma jednak dużej liczby empirycznych dowodów na to, że ludzkie zdolności poznawcze składają się z wielu niezależnych inteligencji, niemających nic wspólnego z inteligencją ogólną. Gardner swoją teorię oparł na własnych obserwacjach i subiektywnych analizach prac z różnych dziedzin, w tym z psychologii, biologii, socjologii, antropologii i nauk humanistycznych. Gdy tworzył ten model, nie miał doświadczenia psychometrycznego, a samego słowa „inteligencja” użył ze względów praktycznych – miało wzbudzić zainteresowanie jego pracami. Udało mu się. Wywarły one znaczący wpływ na edukację. Słusznie, zmiany są przecież potrzebne. Dobrze byłoby jednak, by opierały się na dowodach naukowych. Tych w przypadku teorii Gardnera brakuje.

Autor zajmuje się ponadto takimi mitami, jak osłabiająca rola nagród w nauczaniu czy dominacja lewej lub prawej półkuli mózgu u poszczególnych osób. Czasem zdaje się, że szuka dziury w całym, nie obala mitu tylko nieco go nadwyręża, ale i tak warto się zastanowić, czy nie przyjmujemy bezkrytycznie zbyt wielu teorii.

Justyna Jakubczyk

Jeffrey D. HOLMES, Edukacja i uczenie się. 16 największych mitów , tłum. Ewa Czerniawska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019.