O kształceniu specjalnym

Książka obejmuje dzieje kształcenia specjalnego od czasów starożytnych do współczesności. Jej zaletą jest to, że problematyka zaprezentowana została całościowo, głównie w odniesieniu do Europy. Jest to więc książka oczekiwana zarówno przez studentów, jak i innych, którzy chcą zgłębić znajomość dziejów kształcenia specjalnego. Przybliża nam sytuację dzieci, młodzieży oraz dorosłych osób niepełnosprawnych w poszczególnych epokach historycznych. Uwzględnia również realia gospodarcze, społeczne, a nawet polityczne, jakie wówczas panowały.

W dziejach ludzkości wielorakie czynniki i zjawiska wpływały na to, jak były postrzegane osoby niepełnosprawne i co robiono, aby życie ich stawało się w miarę możliwości znośne. Uzależnione to było m.in. od czynników gospodarczych, ale także od prawa, kultury, światopoglądu i wierzeń. To z kolei wpływało nie tylko na sposób postrzegania osób niepełnosprawnych, ale także na konfrontację ich z ludźmi pełnosprawnymi. Na łamach książki wyjaśniane są różnego rodzaju zależności społeczne i gospodarcze, w tym rola i miejsce niepełnosprawnych w historii.

Wiemy o tym, że osoby niepełnosprawne towarzyszyły ludzkości od zarania dziejów. Autor przypomina, że przez całe stulecia w wielu kulturach, w tym pozostających na bardzo wysokim poziomie, bezwzględnie obchodzono się z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie, niewidomymi, głuchymi, niedostosowanymi, a także z tymi, których wygląd i zachowanie odbiegały od ówczesnej normy.

Z analizy książki wynika, jak wielką drogę przeszła ludzkość od tracenia ludzi niepełnosprawnych, poprzez ich całkowitą lub częściową izolację, do czasów, gdy niepełnosprawni winni być jako równi wśród nas. Nie ulega wątpliwości, iż istotny wpływ miało tu kształcenie specjalne, czemu poświęcona jest książka. Wnosi ona mnóstwo informacji i usystematyzowanej wiedzy związanej z kształceniem specjalnym w poszczególnych okresach historycznych. Dowiadujemy się, jak wielka ewolucja dokonała się na tym polu, jak zmieniło się nazewnictwo i jak były postrzegane osoby niepełnosprawne dawniej i dziś.

Kulbaka pisze, że po zakończeniu drugiej wojny światowej troska o osoby niepełnosprawne znalazła odzwierciedlenie w działalności podmiotów międzynarodowych. W wielu krajach postępował rozwój szkolnictwa specjalnego, obejmującego nowe kategorie niepełnosprawności: niedosłyszących, niedowidzących, przewlekle chorych, kalekich, dzieci sprawiające trudności wychowawcze oraz osoby dorosłe (andragogika specjalna). Jednocześnie rozszerzyły się formy kształcenia, obejmując oprócz szkół podstawowych specjalnych – przedszkola specjalne, szkoły zawodowe specjalne, licea ogólnokształcące specjalne, szkoły sanatoryjne, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze i inne.

Można postawić pytanie, dlaczego to jest ważne? Otóż niepełnosprawność była, jest i będzie ważnym zjawiskiem życia społecznego. Według obliczeń statystycznych żyje w Polsce około 6 mln osób niepełnosprawnych. Jest to ogromna rzesza ludzi (dzieci młodzież, dorośli), która powinna być otoczona szczególną troską ze strony różnych podmiotów sprawujących władzę, organizacji pozarządowych i nierzadko ludzi dobrej woli.

Sporo uwagi poświęcono w książce kształceniu specjalnemu w Polsce. W porównaniu z innymi państwami w naszym kraju sytuacja nie wygląda najgorzej. Kulbaka zwraca uwagę, że na tym polu zmieniło się wiele. Na wszystkich polskich uniwersytetach powstał kierunek studiów pedagogika specjalna, jest on również w wielu uczelniach niepublicznych. Aktualnie powstaje polskie ustawodawstwo szkolne, aby niepełnosprawni mogli się kształcić w szkołach integracyjnych.

Książka może być przydatna dla różnych środowisk, zwłaszcza związanych z kształceniem specjalnym i szeroko rozumianą pedagogiką.

Ludwik Malinowski

Jacek KULBAKA, Niepełnosprawni. Z dziejów kształcenia specjalnego , Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2012.