Nieodkryty „kosmos” w głowie

Mózg jest organem, dzięki któremu potrafimy odczuwać, myśleć i podejmować decyzje. Obdarza nas inteligencją i sprawia, że jesteśmy indywidualni. Dzięki niemu słyszymy muzykę, zachwycamy się poezją i uśmiechamy się na widok znajomej twarzy, możemy spojrzeć przez mikroskop i polecieć w kosmos, a przede wszystkim mamy (wygórowaną) świadomość, że jesteśmy niezwykli…

Nasz „pokładowy komputer”, ważący około 1,2 kg, zbudowany jest z molekuł składających się z białek, tłuszczów, węglowodanów, pierwiastków śladowych i słonej wody. W największym uproszczeniu – mózg to: neurony, ich połączenia, historia zapisana w „karcie pamięci” komórki, towarzyszące im komórki odpowiedzialne za funkcje poboczne i niezliczona ilość chemicznych przekaźników i receptorów. Przesyłanie informacji pomiędzy poszczególnymi komórkami odbywa się w skomplikowanym systemie kodowania i przekazywania sygnałów elektrycznych i chemicznych. Tę aktywność można obserwować podczas „obrazowania rezonansem magnetycznym”. Nie widzimy bezpośrednio aktywności neuronów, tylko jej konsekwencje. Pobudzone komórki zwiększają zapotrzebowanie na dostawy tlenu i glukozy, co powoduje wpompowanie większej ilości krwi. Aktywny obszar mózgu się „rumieni”. Łącząc wykonywanie konkretnych czynności człowieka z aktywacją poszczególnych rejonów jego głowy, naukowcy uzyskali obraz „funkcjonalnej mapy mózgu”.

Oprócz „obwodów” składających się z neuronów, którymi płyną bodźce, mózg komunikuje się z organizmem także w inny sposób. Poprzez naczynia krwionośne dostarczające tlen i glukozę docierają informacje o stanie i funkcjonowaniu poszczególnych organów, poprzez hormony uwolnione przez odpowiednie gruczoły. Mózg przetwarza dane, analizuje, po czym sam z kolei może pokierować wydzielaniem hormonów i ich krążeniem w ustroju.

Mózg posiada predyspozycje do nauki, do zapamiętywania potrzebnych rzeczy (co wiąże się z powstawaniem nowych połączeń między neuronami) i zapominania zbędnych. Dzięki temu mechanizmowi możemy stale przystosowywać się do zmiennego świata. Pod wpływem doświadczeń chemia i struktura mózgu ulegają zmianom, a stabilność tych zmian (nowych połączeń) jest związana z długością utrzymywania informacji w pamięci. Nie wiadomo jednak, gdzie magazynuje się pamięć długotrwała, w jaki sposób dokonywana jest selekcja wspomnień ani jaki mechanizm umożliwia ich łatwe przywoływanie. Naukowcy próbują rozwikłać także inne fascynujące umiejętności mózgu, jak selektywne usuwanie z pola widzenia nieistotnych szczegółów, czyli manipulowanie wzrokiem (tzw. ślepota percepcyjna). Najważniejszym jednak pytaniem, na które dotąd nie ma odpowiedzi, jest sposób, w jaki ze wszystkich komponentów, komórek i informacji – generowana jest ludzka ŚWIADOMOŚĆ.

Książka Michaela O’Shea, profesora neuronauki na Uniwersytecie w Sussex, to kompendium wiedzy na temat organu, który wydaje się być najbardziej tajemniczym i intrygującym mechanizmem we wszechświecie. Autor w przystępnej formie (czasem w dowcipny sposób) przedstawia aktualny stan wiedzy. Co ciekawe i rzadko spotykane u naukowca – w tonie rozprawy wyczuwalna jest nuta pokory, autor przyznaje, że sporo spraw umyka nauce.

To prawdziwy paradoks, że człowiek za pomocą swojego mózgu odkrywa najbardziej złożone zagadki świata, lecz ciągle nie potrafi zrozumieć funkcjonowania organu, który obdarzył go inteligencją. Wygląda na to, że mózg, choć potrafi rozwikłać skomplikowane zadania, nie może do końca „rozgryźć” samego siebie.

Aleksandra Urbańczyk

Michael O’Shea, Mózg , tłum. Piotr Bucki, poprawiły i uzupełniły Agnieszka Łysik i Patrycja Pacyniak, GDAŃSKIE WYDAWNICTWO PSYCHOLOGICZNE, Sopot 2012, seria: Szerokie Horyzonty.