Nie ma powrotu

Krzysztof Leja, doktor nauk ekonomicznych i doktor habilitowany nauk o zarządzaniu, autor wielu publikacji z zakresu zarządzania uczelnią, po raz kolejny zajął się analizą funkcjonowania polskich szkół wyższych. Skupił się na uczelniach technicznych, ale jego praca jest ważna również dla innych jednostek akademickich.

Autor bada wybrane koncepcje zarządzania uniwersytetami oraz proponuje nowe sposoby organizacji w szkołach wyższych. Omawia historyczne koncepcje uniwersytetu – transformację od uniwersytetu liberalnego Humboldta, poprzez koncepcję tworzenia wiedzy Gibbonsa i koncepcję potrójnej spirali Etzkowitza do organizacji społecznie odpowiedzialnej, na którą duży wpływ miał paradygmat uniwersytetu przedsiębiorczego Clarka. Analizuje rolę, jaką na przestrzeni wieków odegrały poszczególne modele w przemianach życia akademickiego w Polsce. Książka zawiera cenne wypowiedzi osób kierujących uczelniami w naszym kraju.

Leja zaproponował dwie koncepcje zarządzania współczesnym uniwersytetem. Pierwsza to uniwersytet podporządkowany wiedzy, którego fundament stanowi paradygmat organizacji opartej na wiedzy. Druga to uniwersytet społecznie odpowiedzialny. Związana jest z poglądami na temat organizacji społecznie odpowiedzialnej (wg Ansoffa) oraz organizacji służącej otoczeniu (wg Wawrzyniaka). Koncepcje te łączy kultura organizacyjna uczelni. Aby je zrealizować, należy umiejętnie zarządzać paradoksami strategicznymi, których część autor identyfikuje. Są to m.in. paradoksy: logika wobec kreatywności, rozmyślność wobec samorzutności, zmiany ewolucyjne wobec zmian rewolucyjnych, centralizacja wobec decentralizacji, współpraca wobec konkurowania. I np. paradoksem logika wobec kreatywności można zarządzać, odnosząc myślenie logiczne do podstawowych wartości uniwersytetu, a myślenie kreatywne do kierunków rozwoju uczelni: „W ten sposób tradycja zostanie wykorzystana w doskonaleniu funkcjonowania uniwersytetu, a przyszłość będzie kształtowana niezależnie od występujących obecnie barier kulturowych i organizacyjnych”.

W literaturze opisano wiele narzędzi zarządzania paradoksami, ale ich zaadaptowanie do potrzeb uniwersytetu wymaga znajomości realiów akademickich. Zdaniem autora pomoże to skutecznie usuwać zagrożenia, minimalizować je lub wykorzystywać jako szanse rozwoju.

Jak w przedmowie zauważa prof. Monika Kostera, współczesny uniwersytet znalazł się w sytuacji niepewności. „W dzisiejszych czasach, gdy trzeba wszystko legitymizować przydatnością rozumianą jako mierzalna użyteczność, opłacalność finansowa, nie ma prostego sposobu na przedstawienie akademii jako samej w sobie pożytecznej i atrakcyjnej”. Kostera przypomina publikacje, które ujawniają demoralizujące związki między nauką a „zewnętrznym finansowaniem” poprzez granty czy destrukcyjny wpływ finansowania przez agencje rządowe na jakość badań naukowych. Dyskusje na temat współczesnych modeli akademickich przetaczają się przez wiele krajów. Jednak zdaniem prof. Kostery nie ma powrotu do dawnej formy uniwersytetu, który był oparty na jedności kulturowej. Dziś ta jedność jest archaizmem i niemożliwością – jak pisze – ponieważ większość rozwiniętych społeczeństw zgadza się z tym, że niedopuszczenie kobiet czy mniejszości do świata nauki jest zarówno niesprawiedliwością, jak i stratą potencjału. Podobnie nie można już utrzymać ścisłej hierarchiczności starego systemu, w którym słabsi – doktoranci, asystenci czy studenci – nie mieli szans na skuteczną obronę swoich praw. Rzeczywistość otaczająca nas dynamicznie się zmienia, dlatego tak ważne są profesjonalne publikacje na temat zmian, jakie przeszły i nadal będą przechodzić uczelnie.

JZJ

Krzysztof LEJA, Zarządzanie uczelnią. Koncepcje i współczesne wyzwania , przedmowa Monika Kostera, wydanie II uaktualnione, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2013.