Najbardziej znacząca alternatywa

Czy da się opowiedzieć historię literatury francuskiej na niewiele ponad stu stronach? Czy można nie przytłoczyć faktami i terminami związanymi z teorią literatury w publikacji naukowej, tak by była ciekawa nie tylko dla szczególnie zainteresowanych tematyką? Opublikowana przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego książka Johna D. Lyonsa Literatura francuska udowadnia, że zdecydowanie można. Jej twórca to na co dzień profesor na University of Virginia, a także autor wielu dzieł związanych z historią i teorią literatury francuskiej.

Literatura francuska to nie tylko Balzac, Hugo czy Camus. Dziedzictwo języka, który przez stulecia był domeną arystokracji i elit intelektualnych, jest wyjątkowo różnorodne i rozległe w czasie oraz przestrzeni. Jest to szereg nazwisk i zjawisk, które miały wpływ na dzieje i kształt literatury na całym świecie. Jonh D. Lyons podjął się próby uporządkowania i opisania najważniejszych prądów i dzieł w historii literatury francuskiej w zwięzłej formie. Nie jest to jednak zadanie proste. Sam autor ma bowiem świadomość, jak trudno określić granice tego, co „francuskie”. Musimy pamiętać, iż dominacja języka francuskiego w dzisiejszych granicach państwa datuje się dopiero na koniec XIX wieku. Część ważnych autorów albo nie mieszkała w granicach europejskiego terytorium państwa, albo postanowiła nie pisać w języku francuskim. Byli też tacy, jak na przykład Irlandczyk Samuel Beckett, którzy sporą część dorobu artystycznego postanowili napisać właśnie po francusku.

Kanon literacki przyporządkowuje Lyons do najbardziej znamiennych epok historii, takich jak starożytność, odrodzenie czy czas rewolucji francuskiej. W każdym rozdziale opisuje kluczowych twórców danego okresu oraz dzieła, które najmocniej zapisały się na kartach historii. Często także pozwala sobie na porównywanie dzieł różnych epok literackich, by wskazać czytelnikowi najważniejsze zmiany i różnice. Swoją analizę rozpoczyna od napisanej w 1050 r. Legendy o świętym Aleksym , a kończy na laureacie Literackiej Nagrody Nobla w 2008 roku – Jean-Marie Gustave Le Clézio. Całości towarzyszą oczywiście cytaty oraz ilustracje, które stanowią doskonałe tło i uzupełnienie przedstawianych zjawisk i poruszanych tematów.

W ostatnim rozdziale autor skupia się na tak zwanych bohaterach bez granic – omawia kwestie tożsamości, podziałów geograficznych. Wskazuje, iż literatura francuska nie ogranicza się jedynie do dzieł twórców francuskojęzycznych. Jej echa odnaleźć możemy bowiem w dziełach na całym świecie, co nie jest zaskakujące przed wszystkim dzięki możliwościom, jakie stwarza współczesny rynek książki. John D. Lyons przypisuje jej jednak znacznie więcej: „Równie ważne jak rozprzestrzenianie się francuskiej kultury literackiej jest powszechne przekonanie o tym, że francuska kultura umysłowa pozostaje najbardziej znaczącą alternatywną, przynajmniej na Zachodzie, dla świata anglojęzycznego. Dla niektórych ludzi pojęcie alternatywny znaczy tyle, co pozycja , implikuje zatem wrogość i walkę. Dla wielu innych […] francuska tradycja literacka proponuje nowy punkt obserwacyjny, z którego widać świat, przeszłość i przyszłość. W świecie zagrożonym jednolitością nigdy wcześniej nie potrzebowaliśmy bardziej francuskiej difference”.

Warto także wspomnieć o całej serii, w której ukazała się publikacja Lyonsa. Krótkie Wprowadzenie to interdyscyplinarna seria książek stworzonych przez ekspertów związanych z Uniwersytetem Oxfordzkim. Ich autorzy, łącząc ze sobą wiedzę i analizę, w przystępny sposób omawiają zagadnienia związane ze współczesnym światem, takie jak języki, terroryzm, komórki macierzyste czy teoria gier.

Katarzyna Krzyżanowska

John D. LYONS, Literatura francuska, tłum. Agnieszka Kałkowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2018, seria: Krótkie Wprowadzenie.