Mniej obecni

Ta książka jest zbiorem artykułów o polskich twórcach XX wieku, którzy – jak wskazuje podtytuł – istnieją na obrzeżach świadomości czytelniczej. Szkice dotyczą siedmiu pisarzy: Józefa Wittlina, Emila Zegadłowicza, Juliana Przybosia, Tadeusza Sułkowskiego, Wilhelma Szewczyka, Bogdana Czaykowskiego oraz Andrzeja K. Waśkiewicza.

Autor zbioru, Marian Kisiel, to historyk i krytyk literatury, profesor zwyczajny nauk humanistycznych, kierownik Zakładu Literatury Współczesnej w Uniwersytecie Śląskim. Jest autorem i współautorem wielu książek, członkiem prestiżowych organizacji i towarzystw naukowych.

„Książka, przynosząc uwagi o poetach szeroko rozumianej »współczesności«, pokazuje, jak trudno uspójnić doświadczenie jednostkowe w jednolitym systemie epoki/okresu. I jak łatwo poeci uciekają przed taką diabelską pokusą krytyki. Choć przecież coś ich łączy: istnienie, nieuchronnie obracające się w ruinę” – czytamy we wstępie do publikacji. To, co łączy wszystkich poetów opisanych przez Kisiela, to swoiste niedopasowanie. Przyboś, jak zauważa autor, wcześnie zrozumiał, że dążenie do nowych odkryć nie może być tożsame z przywiązaniem do własnych poglądów. Zanegował więc tradycję jako system norm i reguł. Dwudziestolecie międzywojenne znało wiersze systemowe i nieregularne – Przyboś obie propozycje odrzucił, uznając wiersz za twór jednostkowy, który nie może opierać się na systemie reguł. Podobna sytuacja dotyczy Szewczyka, którego poezja rodziła się na styku niejednokrotnie antagonistycznych propozycji estetycznych – neoklasycyzmu i późnego awangardyzmu. Wittlina przedstawia nam Kisiel jako twórcę, którego miejsce trudno wskazać w ogonku poetów. Jest jak gdyby poetą z innej epoki, którego światopogląd zdecydowanie odbiega od aury nowości charakterystycznej dla ówczesnego czasu. Jest jakby wstecz, zarówno światopoglądem, jak i programem artystycznym. Między innymi z tego powodu krytykami i historykami literatury nadal targają wątpliwości, czy Wittlin zalicza się do poetyckiej pierwszej klasy jakościowej, czy do drugiej, a może nawet trzeciej.

Książka gromadzi teksty, które Marian Kisiel pisał przez lata i które publikowane były w różnych miejscach. Teraz, zebrane razem, stają się doskonałym przykładem interpretacyjnych esejów. Autor zbioru, analizując słabiej rozpoznane przez krytykę fragmenty twórczości uznanych autorów, wprowadza czytelnika w świat zarówno poezji ekspresjonistycznej, jak i klasycznej. Wytycza im miejsce na mapie historycznoliterackiej. Usytuowanie analizowanych utworów w najważniejszych dla nich kontekstach sprawia, że ich charakterystyka cechuje się przenikliwością, odsłania głębszy sens poezji i jej artystyczny kształt, zawartą w niej wizję świata oraz filozofię. Tytułowe istnienie twórców pokazane zostało zarówno w wymiarze społecznym, jak i egzystencjalnym. W owych szkicach udało się autorowi uchwycić to, co najbardziej istotne i przekazać w przejrzysty i zajmujący sposób. Charakter interpretacji najlepiej ujęła Jolanta Pasterska w recenzji wydawniczej: „To sztuka i zarazem szkoła interpretacji, tej klasycznej, w najlepszym rozumieniu, bez niedomówień, pustych fajerwerków, z jasnym, przejrzystym, popartym egzemplifikacjami wywodem. To sztuka erudycji, ale i dystansu, pokory wobec literatury. Marian Kisiel umiejętnie wskazuje czytelnikowi miejsca jeszcze niedopowiedziane, zachęca do wspólnej przygody z tekstem poetyckim. Czytając Ruiny istnienia , odnosi się wrażenie, że opisywani przez Mariana Kisiela twórcy stają się dostępnymi”.

Katarzyna Krzyżanowska

Marian KISIEL, Ruiny istnienia. Szkice o poetach mniej obecnych , Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013, seria: Prace Naukowe UŚ w Katowicach.