Misja i wizja

Z dużą satysfakcją przystąpiłem do lektury ciekawego, zwartego opracowania, dotyczącego całokształtu funkcjonowania szkolnictwa wyższego, jego miejsca i znaczenia w nauce, edukacji, cywilizacji, kulturze i społeczeństwie.

Poszukiwanie właściwej misji, wizji i tożsamości uniwersytetów datuje się od chwili ich powstania, a nawet można stwierdzić, że ich powstanie wynikało ze ścierających się poglądów na temat zadań i celów ówczesnej edukacji. Kolejne zmiany cywilizacyjne stawały się inspiracją do poszukiwania nowych funkcji i zadań uniwersytetów, nie tracąc ich naczelnej idei i przesłania, wynikającego z dokonań i doświadczeń przeszłości. Najbardziej znaczące zmiany w funkcjonowaniu uniwersytetów nastąpiły z inspiracji Immanuela Kanta, kontynuowane i wdrożone przez Wilhelma von Humboldta, badania naukowe stały się ważnym elementem ich funkcji i działalności. Przełom XX i XXI wieku stawia uniwersytetom nowe wyzwania, wynikające ze znacznego przyspieszenia cywilizacyjnego rozwoju, globalizacji prawie we wszystkich sferach działania człowieka i narastającej konkurencji. W tych warunkach oczekuje się od uniwersytetów zmian w nauce i edukacji oraz kreatywności w poszukiwaniu swojego miejsca w cywilizacyjnych przemianach, a także uczestniczenia w komercjalizacji badań naukowych. W międzynarodowej konkurencji nie wystarcza poziom wykształcenia społeczeństwa, lecz jego aktywność i kreatywność w poszukiwaniu nowych horyzontów i rozwiązań. Wiedza, umiejętności i kompetencje powinny być podstawą wykształcenia. Ważnym elementem kształcenia jest kontekst humanistyczny i społeczny, szczególnie w globalizującym się świecie. Całość wymaga wielowątkowej refleksji nad misją, wizją i strategią uniwersytetu, by sprostać oczekiwaniom teraźniejszości i przyszłości, oraz wypełniania ponadnarodowej funkcji związanej ze współodpowiedzialnością za rozwój współczesnego świata.

Misja społeczna uniwersytetów w XXI wieku podejmuje problemy działań uniwersytetów w aspekcie społecznych oczekiwań efektów ich działalności edukacyjnej, naukowej, kulturalnej i społecznej. Autorzy, analizując rolę uniwersytetów we współczesnym świecie, wskazują na dylematy, wyzwania i napięcia, jakie w ich działalności występują, a także na kontrowersje, które wymagają analizy i kompromisu. Na tej podstawie sformułowali pięć opozycji, w tym: wartości akademickie versus służebność społeczna, autonomia versus podległość zewnętrznej kontroli, kultura akademicka versus kultura korporacyjna, rynek pracy versus formacja obywatelska i elitarność versus masowość kształcenia. W sposób zwięzły, z głębokim przemyśleniem analizują stan, potrzeby i oczekiwania w każdej z tych sfer działalności uniwersytetów. Każda z pięciu opozycji została szeroko udokumentowana zasadnością jej wyodrębnienia i oczekiwanymi efektami. Ujmują w tym też zadania kadry akademickiej i studentów oraz oczekiwania dla najbardziej uzdolnionej młodzieży.

Wielką wartością opracowania jest syntetyczne, trafne przedstawienie złożonych funkcji uniwersytetu, występujących problemów, sugestii i wniosków do działania. W dziesięciu punktach Konkluzji: uniwersytet w służbie społeczeństwa autorzy wyróżniają działania, które powinny być przedmiotem analizy każdego uniwersytetu w całokształcie tworzenia społecznej funkcji swojej działalności.

Wysoce merytoryczne ujęcie całości problemów opracowania wynika też z faktu, że autorzy należą do najbardziej kompetentnych znawców szkolnictwa wyższego, aktywnie uczestniczących od lat w toczących się przemianach w Polsce i na świecie, osób o dużym dorobku edytorskim w tym zakresie i aktywnej współpracy międzynarodowej. Opracowanie wnosi nowe wartości do dyskusji nad rozwojem szkolnictwa wyższego w Polsce.

Tadeusz Szulc

Program rozwoju szkolnictwa wyższego do 2020 r. Część II: Misja społeczna uniwersytetu w XXI wieku , pod redakcją ks. prof. Andrzeja SZOSTKA, Fundacja Rektorów Polskich, Instytut Społeczeństwa Wiedzy, Warszawa 2015.