Między wąglikiem a Nowym Orleanem

To pierwszy polski wybór tekstów z obszaru STS. Skrót pochodzi od angielskiej nazwy Science and Technology Studies i oznacza coraz prężniej rozwijającą się, interdyscyplinarną dziedzinę nauki, której początki sięgają lat 70. w  Wielkiej Brytanii. W Stanach Zjednoczonych nurt ten rozwija się od lat 70. i 80. pod nazwą Science, Technology and Society. Dziś obie nazwy traktowane są synonimicznie. Rozważania w ramach STS dotyczą wpływu wartości społecznych, politycznych i kulturowych na badania naukowe i innowacje technologiczne, a także wpływu nauki i technologii na społeczeństwo, politykę i kulturę. To np. takie zagadnienia, jak miasta przyszłości, alternatywy klimatyczne czy neuromarketing.

W omawianym zbiorze znajdują się zarówno klasyczne, jak i współczesne teksty, reprezentujące takie nurty, jak: psychosocjologia poznania naukowego, nowy eksperymentalizm, amodernistyczny konstruktywizm, teoria aktora-sieci, etnografia laboratorium, pragmatyczny realizm czy feministyczne analizy nauk biologicznych. Wystarczy prześledzić indeks pojęć, żeby docenić oryginalny styl i wyobraźnię autorów poszczególnych esejów. Na pierwszy rzut oka posiłkują się oni w rozważaniach bardzo odległymi zjawiskami, począwszy od DNA, komórek mikrogleju, wąglika Pasteura, przez efekt placebo, niejednoznaczne choroby psychiczne, konsumpcję i dietetykę, po powodzie w Nowym Orleanie, przegrzebki znad zatoki Sait-Brieue i nowe technologie wizualizacji.

Z książki dowiemy się na przykład, jak różnie można postrzegać „wagę” czegoś. „Ciężar w dzisiejszym popularnofizycznym znaczeniu to pojęcie stosunkowo młode. (…) jeszcze w XVIII, a nawet i w XIX wieku wielu wykształconych ludzi utrzymywało, że na przykład zwłoki są znacznie cięższe, niż był nim człowiek za życia. Bo ciężej jest unieść, bo «lecą z rąk». Również człowiek głodny jest cięższy od sytego. Bo jest mu «ciężko» poruszać się. Że smutek czyni człowieka cięższym, a wesołość lżejszym. W dzisiejszych przenośnych użyciach słowa «ciężki» (ciężki los, ciężkie zadanie, ciężka droga) jest jeszcze zawarte to przeznaczenie ciężkości” – czytamy w tekście polskiego mikrobiologa Ludwicka Flecka. Lektura jego pracy pomaga też zrozumieć, dlaczego zwolennicy i przeciwnicy metody in vitro (choć on tego przykładu oczywiście nie używał; zmarł w 1961 roku) nie mogą dojść do porozumienia.

Z kolei brytyjski socjolog John Law zastanawia się, jak to jest, że takie organizacje, jak ZSRR czy Lehman Brothers, dopóki się nie rozpadną traktujemy jako nienaruszalne. Dopiero po fakcie okazuje się, że władcy świata stoją na glinianych nogach. „Dlaczego kiedykolwiek przedtem mogliśmy myśleć inaczej? Jak to się dzieje, że przynajmniej na jakiś czas stali się tak od nas inni? Przy pomocy jakichś środków organizacyjnych utrzymali siebie w jednym miejscu i pokonali opór, który mógłby doprowadzić do ich zapaści znacznie wcześniej. Jak to się stało, że my w tym także braliśmy udział?”. Odpowiedzi na te pytania pomaga udzielić teoria aktora sieci (inaczej socjologia translacji), która zajmuje się mechaniką władzy i sugeruje, że powinniśmy analizować wielkich dokładnie w taki sam sposób jak wszystkich innych. I nie chodzi tu o negowanie faktu, że oni są wielcy i wpływowi, a o dostrzeżenie, że nie są jakościowo inni.

Książka jest kolejnym tomem prezentującym prace z filozofii kultury i filozofii polityki. Zainteresuje więc na pewno studentów filozofii, kulturoznawstwa i politologii, ale też socjologii, a najbardziej tych, którzy najchętniej odrzuciliby te sztywne, dyscyplinarne podziały zgodnie właśnie z duchem tej książki.

Anna Jawor

Studia nad nauką i technologią. Wybór tekstów , pod red. Ewy BIŃCZYK i Aleksandry DERRY, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2014, seria: Polityka w kulturze.