Między recenzją a krytyką

Kiedy Kasia Nosowska nagrała z Kazikiem Staszewskim piosenkę pod znaczącym tytułem Zoil , wiele osób zaczęło się zastanawiać nad różnicami, jakie dzielą bezstronnego recenzenta od złośliwego krytyka. Buntując się przeciwko bezlitosnej, ociekającej jadem ocenie, artyści kontestowali małostkowość i złośliwość.

W dzisiejszym świecie naukowym, gdzie za podstawę kształcenia uznawany jest system wzajemnego recenzowania dysertacji przez społeczność uniwersytecką, szczególnie ważne jawi się więc przypomnienie zasad, według których powinna być skonstruowana dobra recenzja. Cenne stają się publikacje, które mogą służyć jako poradnik dla wszystkich zajmujących się recenzowaniem cudzych prac. Książka pod redakcją Roberta J. Sternberga może być modelowym przykładem takiego informatora, co już w przedmowie podkreśla Maria Lewicka, redaktor naczelna czasopisma „Psychologia Społeczna”.

Sternberg w opracowanych przez siebie fragmentach wyraźnie uwypukla ważność omawianego problemu, powołując się przy tym na własne doświadczenia związane z otrzymaniem recenzji, której istotą nie była ocena zawartości merytorycznej napisanego tekstu, ale wolne skojarzenia złośliwego recenzenta.

Autorzy poszczególnych rozdziałów również jednoznacznie stoją na stanowisku, że rzetelna recenzja nie może być jedynie krytyczna, ale powinna zawierać i akcentować te obszary, które są bez zarzutu i zasługują na aprobatę. Wyraźnie wskazują również na modelowy sposób podejścia recenzentów, uwypuklający generatywne, a nie pogardliwe nastawienie do recenzowania. To pierwsze powoduje, że autor poddawanego analizie dzieła nie ma wątpliwości, iż po drugiej stronie jest życzliwy i kompetentny recenzent, uznający za swoje zadanie bezstronne i jak najbardziej obiektywne podejście do wykonywanego zadania. „Wykrycie i ukazanie kluczowych słabości jest bez wątpienia twoim obowiązkiem, ale skupienie na nim nadmiernej uwagi należy uznać za problematyczne”.

Istotną zaletą książki jest podział na rozdziały, z których każdy dotyczy recenzowania różnego rodzaju publikacji. Czytelnik ma okazję skorzystać z porad dotyczących zarówno sposobu recenzowania prac empirycznych złożonych do czasopism, artykułów empirycznych pod względem metodologicznym, artykułów teoretycznych, przeglądów literatury, jak również projektów książek, rozdziałów w pracach zbiorowych czy wreszcie wniosków o finansowanie projektów badawczych. Zaletą jest także uniwersalność prezentowanych porad, co prawda tytuł utworu dotyczy psychologii, ale większość sformułowań i porad można swobodnie przenieść na grunt innych dziedzin nauki.

Najważniejszą konkluzją wypływającą z książki okazuje się to, że recenzowanie jest specyficzną umiejętnością, której można i należy się nauczyć. Wyraźnie podkreślono postulat, że jeśli ktoś nie czuje się na siłach, powinien odmówić napisania recenzji, aby nie skrzywdzić nikogo swoimi nieodpowiedzialnymi wypowiedziami. Przesłanie dla obecnych i przyszłych recenzentów jest bardzo klarownie sformułowane: „Nade wszystko bądź profesjonalny. Bycie recenzentem jest okazją zarówno do własnego rozwoju, jak i do tego, by pomóc w rozwoju innym i przyczynić się do postępu w nauce. Korzystaj z tej okazji mądrze i zgodnie z zasadami etycznymi”. Tak aby nikt nie musiał śpiewać o recenzencie gorzkich słów.

Aneta Zawadzka

Recenzowanie prac naukowych w psychologii, red. Robert J. Sternberg, tłum. Teresa Szustrowa, Wydawnictwo Paradygmat, Warszawa 2011.