Mądrość zwierząt

Publikacja znanego profesora psychologii, prymatologa, prowadzącego badania zachowań małp naczelnych może zainteresować nie tylko miłośników zwierząt. Autor w bardzo przekonujący, uargumentowany naukowymi przykładami sposób opowiada współczesnym odbiorcom o fascynującym, złożonym świecie natury, który stanowić ma dla człowieka przestrzeń pełną wyzwań, inspiracji, kreatywnej energii, motywującej do naukowego rozwoju relacji ze złożonym, przebogatym światem różnych gatunków zwierząt.

„Zwierzęta powinny mieć możliwość wyrażania swoich naturalnych zachowań. W coraz większym stopniu jesteśmy dziś zainteresowani ich zróżnicowanymi stylami życia. Wielkim wyzwaniem jest więc nauczyć się myśleć jak zwierzęta, aby otworzyć umysł na szczególne okoliczności, w jakich się znajdują i cele, jakie przed nimi stoją – dzięki temu możliwe będzie obserwowanie ich i zrozumienie na ich własnym poziomie”.

Badacz zaprasza czytelników do pogłębionej, dojrzałej refleksji, otwartej zarówno na podobieństwa, jak i różnice, które istnieją pomiędzy rzeczywistością ludzi i realiami natury. W swojej pracy autor spotkał się z negatywnymi, wręcz obraźliwymi opiniami, które miały zdegradować sens, wartość badań świata zwierząt traktowanych podmiotowo, niezależnie, w odniesieniu do pojęć bliskich zarówno naturze, jak i kulturze. Trudno to zrozumieć i zgodzić się z oskarżeniami o naiwność, sentymenty, postawę romantyczną… Przecież nie trzeba być naukowcem, specjalistą, żeby założyć, iż między człowiekiem a innymi formami życia na Ziemi istnieją nie tylko różnice.

Zaskakujące, negatywne były próby dyskredytacji badań otwartych, pozytywnych, które miały wykazać na przykład, że zwierzęta są empatyczne, potrafią i chcą planować, umieją konstruktywnie działać w parach, grupach, odwołują się nie tylko do instynktów, lecz także emocji i swoich przeżyć. Nasuwa się zaskakujące, niepokojące intelektualnie pytanie: komu i dlaczego przeszkadzałby obraz zwierząt jako istot rozwiniętych i rozwijających się mentalnie dzięki współpracy z ludźmi, dzięki opiece nie tylko naukowców? Przecież można założyć, że badania nad małpami człekokształtnymi oraz innymi gatunkami wzbogacą naszą wiedzę, pozwolą nam owocniej, korzystniej dla siebie współegzystować ze światem przyrody, który zadziwia i fascynuje od stuleci.

Tytuł książki de Waala zawiera pytanie „czy jesteśmy dość mądrzy, aby zrozumieć mądrość zwierząt”? Każda dziedzina nauki ma nas rozwijać, proponować nowe osiągnięcia, nieznane dotąd koncepcje, które sprawią, że będziemy ludźmi bogatszymi w doświadczenia niż pokolenia przed nami, które często inicjowały ciekawe idee. Zaistniały one nie po to, aby je z góry odrzucać, wyśmiewać, lecz aby je konfrontować, weryfikować. Człowiek powinien racjonalnie, twórczo panować nad światem natury i nie bać się mądrości zwierząt. Żyjemy w czasach, w których tak wiele mówi się o ekologii, o zobowiązaniu człowieka do dbania o świat, aby jak najlepiej, najpełniej czerpać z natury dla swojego rozwoju oraz z myślą o przyszłości. Komunikacja ze zwierzętami bardzo rozwija człowieka i może się nam niezwykle przysłużyć dzięki badaniom naukowców takich jak Frans de Waal. Zaskakująca była refleksja autora książki o negatywnej reakcji niektórych naukowców na wyniki badań, w których zwierzęta wypadały zaskakująco dobrze, kreatywnie. Przecież nie chodzi o jakikolwiek wyścig czy walkę człowieka z innymi gatunkami, lecz o twórczą koegzystencję. Badacz zaprasza nas do przyjęcia postawy ekspresyjnej, pozytywnej, bez uprzedzeń, schematów w myśleniu czy odrzucania obiektywnych wyników eksperymentów wskazujących, że zwierzęta są bystre. Przecież dzięki swojej mądrości mogą nas one jeszcze bardziej inspirować i radować swoją obecnością w naszym pięknym świecie.

Agnieszka Palicka

Frans DE WAAL, Bystre zwierzę. Czy jesteśmy dość mądrzy, aby zrozumieć mądrość zwierząt? , tłum. Łukasz Lamża, Copernicus Center Press, Kraków 2016.