Krytyczny racjonalista

Dlaczego Wszechświat powstał? Czemu trudzi się istnieniem? Te pytania towarzyszą ludzkości od początku, ale brytyjski uczony Stephen Hawking próbuje szukać na nie odpowiedzi niejako w globalnym ujęciu, wykorzystując cały dotychczasowy dorobek matematyki i fizyki. Przedmiot jego dociekań dotyka tak fundamentalnych kwestii, że rodzi to wiele pytań i dylematów światopoglądowych oraz filozoficznych.

Książka Kitty Ferguson przybliża postać niezwykłego uczonego obdarzonego przenikliwym umysłem, zdolnego ogarnąć całość Wszechświata i podejmującego próby dotarcia do „fizycznego świętego Graala”, czyli teorii obejmującej wszystkie zjawiska fizyczne we Wszechświecie. To także biograficzna opowieść o człowieku, mężu (po dwóch rozwodach), ojcu, intensywnie pracującym i podróżującym naukowcu, miłośniku życia, obdarzonym zaraźliwym i inteligentnym poczuciem humoru, aspirującym nawet do roli ikony popkultury. Jest to również historia człowieka, który u progu dorosłego życia zachorował na stwardnienie zanikowe boczne i od tej pory zmaga się z postępującą niepełnosprawnością.

Biografia nie stroni od faktów z życia prywatnego i anegdot, ale skupia się przede wszystkim na przybliżeniu imponującego naukowego dorobku Hawkinga. Zawarte w książce opisy dokonań naukowych genialnego fizyka są przystępne i przemawiają do naszej wyobraźni. Pozwala to choć trochę przybliżyć się do istoty skomplikowanych zagadnień, głęboko ukrytych wśród równań i obliczeń.

Na pierwszy plan wysuwa się niezwykła dociekliwość połączona z otwartością umysłu Hawkinga. Uczony zadaje ważne pytania, ale nie twierdzi, że udzielane przez niego odpowiedzi są ostateczne. Dochodzi do starannie uargumentowanych wniosków, by za jakiś czas bezlitośnie je zakwestionować. Ferguson nazywa to „wyrywaniem dywanu spod nóg jego własnych twierdzeń”. Postawa Hawkinga to postawa krytycznego racjonalisty. Jego uprawianie nauki dalekie jest od gromadzenia wiedzy pewnej i upartego zwalczania tych, którzy ośmielają się ją podważać. Dla Hawkinga myślowa praca nad rozwiązywaniem naukowych problemów nigdy nie ma końca. To właśnie w ten sposób dokonuje się postęp w naszej wiedzy naukowej.

Autorka nie bała się poruszyć kontrowersyjnych tematów związanych z prywatnością Hawkinga. W tle pobrzmiewa historia jego pierwszej żony Jane, która stale musiała dokonywać dramatycznych wyborów między własnymi ambicjami naukowymi a sukcesami męża, które nie byłyby możliwe bez opiekujących się nim bliskich. Ferguson podąża także tropem pogłosek, jakoby Hawking wykorzystywał swoją chorobę dla sławy i fortuny, że jego naukowe dokonania nie byłyby tak głośne, gdyby nie towarzyszyła temu opowieść o heroicznym zmaganiu się z chorobą. Z drugiej strony faktem są miliony sprzedanych egzemplarzy Krótkiej historii czasu, bodaj najsłynniejszej książki popularnonaukowej na świecie. Jest ona przykładem, że można z powodzeniem popularyzować nawet najbardziej niszowe i skomplikowane naukowe idee, trwale zaszczepiając je w powszechnej świadomości.

Jest wiele powodów, dla których warto sięgnąć po biografię Hawkinga. Jego dorobek naukowy jest wybitny i przyczynia się do znaczących postępów w fizyce teoretycznej i kosmologii. Wpływa także na egzystencjalną kondycję człowieka, skłaniając go do wysiłku wyobraźni, by nie rezygnował z marzeń o zrozumieniu natury Wszechświata i swojego w nim miejsca. Jeśli Newton zmienił świat, to Hawking zmienił Wszechświat i nasze myślenie o nim.

Joanna Kapica-Curzytek

Kitty FERGUSON, Krótka historia Stephena Hawkinga , tłum. Urszula i Mariusz Seweryńscy, Prószyński i S-ka, Warszawa 2013.