Kobiety na fali

Wzbierająca fala słynnego politologa i socjologa Ronalda Ingleharta oraz politolog Pippy Norris idealnie wpisuje się w trwającą właśnie w Polsce dyskusję o parytecie płci w sejmie. Autorzy książki starają się wyjaśnić, jak modernizacja zmienia nastawienie ludzi do równouprawnienia, a także przewidzieć, czy i kiedy wzbierająca fala poparcia dla równości płci roztrzaska wreszcie „szklany sufit”.

Analizy przedstawione w książce bazują na materiale empirycznym ze Światowego Badania Systemu Wartości (World Values Survey) i z Europejskiego Badania Systemu Wartości (European Values Survey). Dane pochodzą z ponad 70 państw, w których żyje ponad 80 proc. ludności świata. Autorzy porównują rozmaite społeczeństwa, od tych najbiedniejszych, jak Pakistan, Nigeria czy Egipt, do społeczeństw dobrobytu, jak Japonia, Szwecja albo USA, od starych demokracji z gospodarką rynkową po państwa postsocjalistyczne i autorytarne. Analizie poddano również kraje nigdy wcześniej niebadane reprezentatywnym sondażem, jak Iran, Wietnam czy Maroko.

Wzbierająca fala to pierwsza książka na tak szeroką skalę prezentująca postawy różnych społeczeństw wobec równouprawnienia, roli płci w rodzinie, domu i miejscu pracy, aktywności obywatelskiej kobiet i mężczyzn, a także prezentująca szeroką gamę postaw i wartości wobec takich kwestii, jak aborcja, homoseksualizm, prostytucja i rozwody.

Zdaniem autorów, do coraz większego upowszechnienia postaw i wartości egalitarnych w sferze równości płci przyczynia się proces modernizacji, który obejmuje dwa stadia. Pierwsze stadium to przechodzenie od społeczeństwa agrarnego do industrialnego, z obniżającym się współczynnikiem płodności, rosnącym udziałem kobiet wśród osób pracujących czy też wzrostem powszechnej edukacji. Drugie stadium to przechodzenie od społeczeństwa industrialnego do postindustrialnego, czemu towarzyszy m.in. wzrost równości płci w sferze publicznej. Społeczeństwa agrarne są najbardziej tradycyjne w postrzeganiu ostro podzielonych ról płci, społeczeństwa postindustrialne – najbardziej egalitarne. Okazuje się nawet, że różnica postaw między tradycyjnymi społeczeństwami agrarnymi a egalitarnymi postindustrialnymi jest dużo większa niż różnica istniejąca między kobietami i mężczyznami wewnątrz tych społeczeństw.

Modernizacja sprzyja zmianom postaw, ale tempo tych zmian jest uwarunkowane spuścizną kulturową i strukturą instytucjonalną danego społeczeństwa, na przykład dziedzictwem islamu na Środkowym Wschodzie albo komunizmu w Europie Środkowej. Inglehart i Norris wykazują, że tradycje kulturowe kształtujące światopogląd kobiet i mężczyzn są bardzo trwałe, jednak wraz z postępującym procesem modernizacji i ze zmianą pokoleniową zachodzą w nich powolne przekształcenia, powodujące stopniową przemianę postrzegania ról płci z tradycyjnego w stronę bardziej egalitarnego. „W państwach zamożnych – piszą autorzy – różnica pokoleń okazała się silniejszym predykatorem wartości egalitarnych niż płeć, warstwa społeczna czy wykształcenie”, a to oznacza, że z pokolenia na pokolenie zachodzi tam długofalowa przemiana. Jak długa to fala?

Pozycja dla każdego zainteresowanego problematyką genderową, zmianą społeczną, opinią publiczną i ogólnie socjologią polityki i kultury.

Na koniec uwaga techniczna: książka jest bogata w czarno−białe mapy i wykresy. Może nie byłoby problemu, gdyby były zaznaczone paskami, kropkami czy kratką. Tutaj postawiono na różne odcienie czerni, co niestety czyni niektóre z nich nieczytelnymi.

Anna Jawor

Ronald Inglehart, Pippa Norris, Wzbierająca fala. Równouprawnienie płci a zmiana kulturowa na świecie, tłum. Beata Hellmann, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2009, seria: Biblioteka Myśli Współczesnej.