Kim są genialni?

Autor w niezwykle interesujący sposób przedstawia zagadnienia związane z tajemnicą i fenomenem geniuszy, ludzi podziwianych przez kolejne pokolenia bez względu na upływ czasu lub różnice kulturowe.

Weiner podkreśla znaczenie definicji pojęcia, którego genezy poszukuje w różnych epokach i miejscach. Nie wystarczy ponadprzeciętna inteligencja, kreatywność, oryginalność. Osoby „zdolne do tworzenia pomysłów nowych, zaskakujących i wartościowych” należy określać mianem geniuszy. Autor rozważa różne przyczyny, które zwykle się wskazuje, analizując fascynujące zjawisko niebywałej wyjątkowości ludzi, którzy zmieniają kulturę, rozwijają naukę, sprawiają, że świat staje się bardziej nowoczesny. Czy odpowiedzią mogą być geny, konotacje rodzinne, wspólnotowe (plemienne)? Mottem książki są słowa jednego z najwybitniejszych humanistów, ucznia filozofa, którego geniusz nie musi być ozdabiany przymiotnikami, aby znaczyć bardziej, efektowniej. To myśl Platona: „Co obywatele szanują, to będą kultywować”. Ludzi wybitnych już w ich epoce powinien otaczać szacunek, gdyż działalność „pięknych umysłów” zawsze przynosi niewymierne korzyści wspólnocie. Zwykle podziwiamy geniuszy, a zachwyt inspiruje do stawiania pytań o źródła, przyczyny niezwykłości ludzi, którzy zmieniają rzeczywistość w historii oraz we współczesności. Eric Weiner poszukuje odpowiedzi na pytania skąd pochodzą i kim są genialni.

Wszystkie podróże autora „w pogoni za tajemnicą geniuszu” są zaskakujące, inspirują ku refleksji oraz skłaniają do formułowania kolejnych pytań na temat niezwykłości tych, którzy potrafili dzięki zaangażowaniu i odwadze dawać najlepsze przykłady ludziom swojej epoki oraz wszystkim następcom. Uniwersalne piękno geniuszy sprawia, że ich dorobek zawsze się aktualizuje, odczytywany w różnych kontekstach, z odmiennych perspektyw. Weiner faktycznie „nie goni” idei, która zaistniała lub wyraża się w danej, wyjątkowej przestrzeni. Autor raczej wypatruje genialności, podąża jej śladami, analizuje to, co zostało wyrażone, zaistniało, lecz nie jest wprost, jednoznacznie określone, wyjaśnione, nie zostało w pełni, od początku do końca przetłumaczone na konkretny język relacji przyczynowo-skutkowych.

Współczesny badacz snuje domysły, a przede wszystkim – w duchu związanych z tradycją humanistyki idei – rozmawia z innymi, z osobami, które mogą podzielić się wiedzą, doświadczeniem lub swoimi poglądami. Sokrates pytał o wartości w sposób prowokacyjny intelektualnie, ironiczny, „zewnętrznie”, dosłownie nieraz kontrowersyjny, aby odkrywać w relacji z kimś, w dialogu – dobro, prawdę, piękno. Eric Weiner pyta na przykład o Sokratesa, Michała Anioła, Mozarta i Zygmunta Freuda. To pytania o niezmienną wartość przeszłości, która, zgodnie z trafną formułą „była i nie minęła”; o spotkanie w połowie drogi czy na skrzyżowaniu dróg, prowadzących do pełni poznania klimatu, ducha miejsca, relacji rodzinnych i społecznych, współtworzących fenomen geniuszu. Książka Weinera jest o tej wieloznacznej, projektowanej syntezie ludzi, miejsc, zdarzeń, które należy zauważać.

Język autora jest komunikatywny, czytelny, pełen humoru – taki styl łagodzi, sublimuje wzniosłą tematykę i czyni książkę bardziej atrakcyjną dla odbiorcy, nie odbierając jej wartości intelektualnych. Być może najbardziej wyjątkowe zdanie skłania do refleksji nad tematem opowieści o podróży w czasie i przestrzeni: „Jeśli kiedykolwiek istniał człowiek o wzniosłych ideach, był to Zygmunt Freud, ale nawet on odczuwał przymus, aby zakorzenić się w realnym świecie i nie odpłynąć w permanentny stan snu”. Geniusz zatem to klasyk, romantyk i pozytywista, jakkolwiek by symbolicznie, w myśl nauczania Sokratesa o wartości stawiania pytań, owe formuły nie brzmiały.

Agnieszka Palicka

Eric WEINER, Genialni. W pogoni za tajemnicą geniuszu , tłum. Ewa Kleszcz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016, seria: Bieguny.