Kieszeń Polaka

Dominika Maison w przekonujący i przystępny sposób analizuje „psychologiczne uwarunkowania zachowań ekonomicznych Polaków”. Opiera swoje rozważania na danych empirycznych (z 2009 roku) oraz przywołuje inne projekty, które przeprowadzała dla instytucji naukowych i finansowych. Opisuje postawy różnych grup społecznych związane m. in. z wydawaniem, oszczędzaniem, inwestycjami. Podkreśla, iż pojęcia, takie, jak stan posiadania czy konsumpcjonizm, należy interpretować w szerokich kontekstach socjologicznych oraz psychologicznych. Satysfakcję finansową, poczucie ekonomicznego bezpieczeństwa trzeba analizować nie tylko w odniesieniu do „obiektywnych wskaźników sytuacji materialnej”, ponieważ „zdarza się, że osoby o porównywalnych dochodach skrajnie różnie oceniają to, jak im się powodzi”.

Autorka podkreśla, że „nie można mówić w kontekście zachowań ekonomicznych o wszystkich Polakach, tym bardziej o ‘typowym Polaku’ lub ‘statystycznym Polaku’. Nawet jeżeli większość Polaków zachowuje się w podobny sposób, to często u podstaw takich samych zachowań leżą zupełnie inne motywy”.

Książka może być interesująca dla każdego, zarówno osób zawodowo związanych z ekonomią, jak i wszystkich innych czytelników, od ambitnych uczniów do odbiorców najstarszych. Atutem publikacji jest ciekawy styl opowiadania o roli pieniądza w naszym codziennym życiu. Wartościowy przekaz dodatkowo uatrakcyjniają starannie wykonane wykresy i tabele oraz krótkie podsumowania najważniejszych kwestii podejmowanych w kolejnych podrozdziałach.

Badaczka wnikliwie analizuje np. postawy ekonomiczne finansowych optymistów i pesymistów. Podkreśla zarówno znaczenie różnic demograficznych, jak i rolę teorii porównań społecznych. Zaznacza, że w naszym społeczeństwie istnieje tendencja do „zaniżania relatywnej oceny własnej sytuacji materialnej” – największa grupa respondentów postrzega swoją sytuację materialną jako gorszą w porównaniu do innych. „Wynik ten jest o tyle ciekawy, że w przypadku subiektywnej oceny własnej sytuacji materialnej (…) większa liczba osób ocenia swoją sytuację pozytywnie”. Jak zawsze, niezmiernie ważny okazuje się sposób sformułowania pytań, który bezpośrednio wpływa na udzielane odpowiedzi.

Maison podkreśla również, jak ważny jest wybór języka stanowiącego narzędzie promowania dobrych wzorów zachowań w sferze ekonomii. Z różnymi grupami społecznymi należy się komunikować w odmienny sposób. Autorka przypomina owe proste prawdy w zakończeniu swojej książki, w której nie ma łatwych uogólnień, lecz znajduje się wiele skłaniających do refleksji analiz.

Polak w świecie finansów to zajmująca lektura, publikacja prospołeczna, edukacyjna, promująca dojrzałość i świadomość w sferze osobistych i rodzinnych finansów. Tytuł jednego z rozdziałów, Przez wiedzę do pieniędzy, można uznać za konstruktywny postulat, który powinien być wcielany w życie przez jak największą grupę obywateli. Aby jak najmniej było „sfrustrowanych materialistów” i „wycofanych malkontentów”, a jak najwięcej ludzi podejmujących aktywne i racjonalne działania w przestrzeni ekonomicznej. Po to, aby pewne postawy i opinie można było uznać jedynie za żart. Na przykład poniższą, pochodzącą z ankiety, w której badano podejście Polaków do „zasad działania obrotu bezgotówkowego”: „Niby są te konta bankowe, jest ta karta, że można pobierać pieniądze z bankomatów. Ale przecież moja emerytura nie może wpłynąć do bankomatu, bo skąd ZUS będzie wiedział, do którego bankomatu to przelać?”. Na naukę nigdy nie jest za późno.

Agnieszka Palicka

Dominika Maison, Polak w świecie finansów. O psychologicznych uwarunkowaniach zachowań ekonomicznych Polaków , WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN, Warszawa 2013.